Przyczyny upadku Cesarstwa Rzymskiego - przyczyny wewnętrzne i zewnętrzne

Być może trudno sobie wyobrazić, w jaki sposób tak ogromna potęga, jaką było starożytne Imperium Rzymskie, mogła nagle upaść – jednakże jak pokazuje historia, nawet największe i najpotężniejsze cywilizacje, muszą dojść do punktu zwrotnego, do kresu swoich sił. Tak też było i tym razem. Samych przyczyn upadku doszukiwać się można w szeregu rzeczy, zjawisk, ale tak naprawdę trudno wskazać główny powód tak dotkliwej i spektakularnej klęski. Można jednakże z całą pewnością wskazać przynajmniej kilka istotnych faktów, które mogły się do niej przyczynić.

Jednym z nich było niewątpliwie zaprzestanie dalszych podbojów przez Imperium Romanum. Paradoksalnie, zaprzestanie działań militarnych i przejście do bardziej pokojowego funkcjonowania państwa przyczyniło się w znacznej mierze do „podcięcia nóg” temu gigantowi. Dopóki armia zaabsorbowana była ciągłą walką i podbojami, umotywowane były ogromne nakłady finansowe na nią przeznaczane. Gdy machina stanęła, a potężne nakłady pieniężne wciąż przeznaczane były na jej utrzymanie, bilans zysków i strat stał się niekorzystny dla Imperium. Zresztą fakt zaprzestania działań militarnych miał istotne znaczenie psychologiczne. W czasie, gdy dowódcy armii nie byli pochłonięci obmyślaniem strategii, sprawdzaniem możliwości wroga na polu walki, znajdowali sobie inne zajęcia, knuli intrygi, zajmowali się polityką. Z czasem to właśnie polityka stała się głównym obiektem ich zainteresowań, furtką do kariery. Dzięki niej zyskali znaczący wpływ na mechanizmy polityczne rządzące w Imperium Romanum. Miało to istotny wpływ na destabilizację władzy, a także osłabienie samego państwa.

Widoczny jest również spadek gotowości rzymskiej arystokracji do podejmowania walki zbrojnej. Ludność rzymska również nie odczuwała potrzeby dalszych podbojów, gdyż w Imperium żyło się coraz lepiej, a standardy ciągle się podnosiły. Osłabł duch walki, który jest przecież ważny przy prowadzeniu wojen. Bez niego nie można utrzymać spójności potężnego państwa, zagrożonego ciągłymi najazdami barbarzyńskich plemion.

Napady ludów germańskich i sarmackich pustoszyły tereny przygraniczne państwa. Obrona przed nimi wpłynęła na potrzebę zwiększenia nakładów na utrzymanie armii, nie przynosząc jednak pożądanych skutków. W II w. Imperium prowadziło kilka wojen, w tym m.in. z Persją, co spowodowało, że zasoby finansowe zaczęły niebezpiecznie maleć. Nie mogło pozostać to bez wpływu na kondycję państwa, które próbowało ratować się wybijaniem monet, w których zawartość drogocennego kruszcu stale i niebezpiecznie malała.

Ponadto wspomniany już konflikt z Persją niósł za sobą także inne ogromne zagrożenie, a mianowicie - zabójczą zarazę, która dziesiątkowała - i tak już wyczerpane - legiony rzymskie. To dodatkowo zniechęcało do walk, w których można było zginąć nie tylko od ostrza miecza, ale także od „morowego powietrza” (dawna nazwa dżumy).

Coraz mniej ekspansywna polityka była wynikiem nie tylko wymienionych wyżej zjawisk, ale także przyjęcia przez Imperium Rzymskie chrześcijaństwa. Wiązało się to z wdrożeniem nowej doktryny państwowej, innej filozofii. Miało to negatywny wpływ na gospodarkę. Z jednej strony wojna napędzała koniunkturę, z drugiej jednak - brak konfliktów zbrojnych utożsamiany był ze zmniejszeniem liczby niewolników, stanowiących ważne ogniwo wielu dziedzin życia. Im mniej było niewolników, tym mniej prac mogło być wykonanych (ludność wolna niechętnie podejmowała się pracy fizycznej) – spadała produkcja, a wraz z nią jakość artykułów. Malały możliwości finansowe obywateli, a co za tym idzie - drastycznie zmniejszał się rynek zbytu. Problemy te silnie odbiły się na budżecie państwa, które dużo wydawało. Sytuacji tej nie poprawiło nawet znaczne podniesienie podatków. Najdotkliwiej odbiło się to na zwykłych obywatelach, uruchamiając spiralę degradacji gospodarczej i prowadząc do upadku Imperium.