Książęta polscy - Udział Polaków w wyprawach krzyżowych

Niezwykle istotny epizod historii powszechnej w epoce średniowiecza, jakim były wyprawy krzyżowe do Ziemi Świętej w wiekach XI–XIII, zbiegły się w czasie z okresem rozbicia dzielnicowego państwa polskiego. Ze względu na rozbicie terytorialne na pomniejsze księstwa piastowskie, zorganizowany udział rycerzy polskich w ruchu krucjatowym był praktycznie niemożliwy. Mimo tego niektórzy Piastowie próbowali podążać za ogólnoeuropejskim trendem uczestnictwa w zbrojnych pielgrzymkach do Ziemi Świętej. Ze względu jednak na bardzo szczątkowe informacje źródłowe, traktujące o udziale polskich książąt w wyprawach krzyżowych, większość faktów do tej pory opiera się na domysłach i przypuszczeniach.

Prawdopodobnie pierwszym polskim krzyżowcem był niewymieniony z imienia książę, który według kronikarzy greckich spotkał się z głównymi siłami drugiej krucjaty nieopodal Nicei w roku 1147. Hipotez odnośnie tożsamości wspomnianego Piasta jest kilka, ale najpoważniejsze wydają się być kandydatury Władysława Wygnańca oraz Władysława Odonica. Istnieją również przypuszczenia, że polskim hufcem mógł dowodzić Henryk Sandomierski, jednak przesłanki te są wyjątkowo mgliste – pewne jest natomiast, iż wyprawił się on w latach 1153–1154 na pielgrzymkę do Jerozolimy, bowiem niezwłocznie po powrocie do kraju sprowadził wówczas do Zagości joannitów, którym ufundował klasztor.

Podobny przebieg miała wyprawa do Ziemi Świętej księcia kopanickiego – Jaksy, której owocem było osadzenie w klasztorze w Miechowie zakonu bożogrobców.

Na podstawie dokumentów wystawionych przez kancelarię Kazimierza Sprawiedliwego z roku 1189 uważa się także, iż w trzeciej krucjacie u boku cesarza niemieckiego Fryderyka Barbarossy wzięli udział także rycerze polscy – na liście świadków jednego z takich dokumentów występuje postać Wielisława Jerozolimskiego a nie podlega żadnej dyskusji, iż podobny przydomek mógł on zdobyć jedynie w walkach w okolicach Świętego Miasta.

W kampanii węgierskiej Andrzeja II, wchodzącej w skład piątej krucjaty z lat 1217–1221, wziął najprawdopodobniej udział także jeden z książąt pochodzących z Polski, co dość jednoznacznie zdają się potwierdzać dokumenty wystawione przez kancelarię króla Węgier, Beli IV. Najwięcej poszlak wskazuje, iż był nim Kazimierz opolski, który oprócz faktu, iż posiadał wywodzącą się z Bułgarii żonę (poznać ją mógł jedynie będąc w podróży, np. do Palestyny), brał także udział w zjeździe juniorów w Wolborzu w roku 1215, gdzie uczestnicy rzekomo złożyli śluby krucjatowe. Inni biorący w tym spotkaniu udział książęta – Konrad Mazowiecki i Leszek Biały, zostali niedługo później osobiście zwolnieni z przyrzeczenia przez papieża, który nakazał im skupić się na obronie swoich księstw przez atakami pogańskich Prusów z północy.