Komisja Edukacji Narodowej - opracowanie

Komisja Edukacji Narodowej, której pełna nazwa brzmi Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca, utworzona została na mocy uchwały sejmu z dnia 14 października 1773 roku, jako wyraz prób reformowania i ratowania przed upadkiem Rzeczypospolitej.

Zadaniem Komisji Edukacji Narodowej było przeprowadzenie gruntownych reform szkolnictwa Rzeczypospolitej, dotąd kierowanego przez jezuitów. W związku z likwidacją ich zakonu KEN miał podjąć się zeświecczenia nauki poprzez dobór odpowiednich przedmiotów nauczania i wykształcenie osób uczących.

W związku z potrzebą restrukturyzacji całej edukacji, na terenie kraju pod patronatem KEN zakładano liczne szkoły podstawowe (elementarne), zwane również parafialnymi. By uzyskać potrzebne na ten cel pieniądze, Komisja pragnęła opodatkować probostwa, jednak próba ta zakończyła się niepowodzeniem. W związku z tym postanowiono wykorzystać istniejące już struktury szkół wiejskich, którym wydawano specjalne zalecenia oraz drukowano podręczników.

Utworzono również 74 szkoły średnie, z których 10 było o charakterze wydziałowym, pozostałe natomiast, podlegające im, miały charakter podwydziałowy. Niemałe znaczenia miało też opracowanie nowych programów nauczania – nie było w nich już teologii, ograniczono łacinę, a skupiono się przede wszystkim na naukach ścisłych oraz języku polskim, historii oraz geografii ziem ojczystych. Wprowadzono również etykę świecką.

Reformy nie ominęły uczelni wyższych, takich jak Akademia Krakowska czy Wileńska. Wprowadzono wykłady w języku polskim, wspierano badania matematyczno-przyrodnicze, a  całość programu nauczania uległa sekularyzacji.

Nie zapomniano również o przygotowaniu merytorycznym nauczycieli, których zadaniem było  uniezależnienie szkolnictwa od wpływów duchowieństwa i wprowadzenie do szkół nowych prądów myślowych i jakości nauczania. Dla nauczycieli zorganizowano specjalne seminaria.

Mimo ogromnego potencjału rozwojowego reform edukacyjnych na sejmie czteroletnim zrezygnowano z niektórych z nich i np. oddano stanowisko prezesa Komisji Edukacji Narodowej prymasowi Polski, co przecież przywracało stary układ, oddając szkolnictwo pod kuratelę duchowieństwa. Nie da się jednak zaprzeczyć, że pewne kroki poczynione przez KEN z pewnością wpłynęły na wzrost świadomości narodowej społeczeństwa polskiego.