Gniezno w średniowieczu - Gnieźnieńska prowincja kościelna w XIV wieku

W momencie przyjęcia chrztu przez Mieszka I oraz jego poddanych, ziemie państwa piastowskiego weszły w granice jurysdykcji papieskiej i zgodnie z prawem kanonicznym zostało zorganizowane w diecezje. Burzliwe losy polityczne pierwszego Królestwa Polskiego odbiły swoje piętno na stabilności Kościoła katolickiego nad Wisłą, ale już od połowy XI wieku jego pozycja stawała się co raz silniejsza.

Stolicą polskiej prowincji kościelnej było od początku chrześcijaństwa na ziemiach polskich, Gniezno - siedziba arcybiskupa zwanego prymasem (metropolitą) i stolica archidiecezji gnieźnieńskiej. Jeszcze przed okresem rozbicia dzielnicowego polska prowincja kościelna ukształtowała się w około piętnaście diecezji podporządkowanych nominalnie prymasowi, na czele których stali wybierani w porozumieniu z królem biskupi. Najbardziej znaczące na ziemiach polskich były m. in. biskupstwa: krakowskie, poznańskie (niezależne od Gniezna), wrocławskie czy kujawskie. Po przyłączeniu przez Kazimierza Wielkiego rozległych terenów ruskich na południowym wschodzie, w celu usprawnienia funkcjonowania prowincji kościelnej, w roku 1376 utworzono drugą polską metropolię w Haliczu (przeniesioną w XV wieku do Lwowa).

Kościół polski, jak każdy inny w Europie podlegał Stolicy Apostolskiej, co poza instytucjonalną oraz duchową, oznaczało także zależność fiskalną od Rzymu. Kler musiał się dzielić z papieżem swoimi dochodami, oddając mu regularnie ich umowną dziesiątą część, czyli tzw. dziesięcinę. Był to podatek stały (oprócz tego papież w zależności od konieczności nakładał na duchowieństwo podatki nadzwyczajne, jednorazowe), który płacony był w rozrachunku jedno-, dwu- lub nawet sześcioletnim.

Zbieraniem podatków w imieniu papieża zajmowali się specjalnie przez niego w tym celu mianowani poborcy, zwani kolektorami kamery apostolskiej. Obciążenia na rzecz Stolicy Apostolskiej zmuszeni byli także ponosić świeccy mieszkańcy ziem należących do polskiej prowincji kościelnej, którzy płacili tzw. świętopietrze, naliczane według zasad ustalonych przez papieża z władcą od jednego domu mieszkalnego (podymne) lub od każdego mieszkańca (pogłówne). Denar św. Piotra, czyli inaczej świętopietrze, przynosiło Rzymowi realnie spore dochody.