Słowianie - państwo Samona i Wielkie Morawy - porównanie pierwszych państw słowiańskich

W roku 623 na terenie dzisiejszych Czech wybuchło wielkie postanie Słowian zachodnich, skierowane przeciwko uciążliwemu zwierzchnictwu awarskiemu. Prawdopodobnie inspirowane i wspierane było ona przez cicho bizantyńskiego cesarza, któremu ciążyć zaczęły kolejne łupieżcze najazdy dotychczasowych jego sojuszników, Awarów a także przez południowoniemieckich Franków, podobnie doświadczanych przez wojowniczych koczowników. Według jedynego źródła z tego okresu - kroniki Fredegara, na czele postania stanął niejaki Samo (Samon), który dotychczas był zwykłym frankijskim kupcem. Udało mu się zrzucić zależność od Awarów oraz założyć ponadplemienne państwo, oparte na tymczasowych zasadach demokracji wojennej. Centrum tego, pierwszego w dziejach Słowian zachodnich, organizmu państwowego były Morawy, ale w niedługim czasie w jego granicach znalazły się także cała kotlina czeska, późniejsza dolna Austria, książęta serbscy, część Panonii oraz ziemie zamieszkałe przez przodków Słoweńców. O sile państwa Samona świadczy fakt, iż zdolne było ono skutecznie przeciwstawić się najazdowi Franków, dowodzonych przez króla Dagoberta I, w roku 631. Jednak stworzone pospiesznie i drogą podbojów przez Samona nie okazało się organizmem trwałym. Najprawdopodobniej już kilka lat po śmierci jego twórcy w roku 658, uległo ono podziałowi na pomniejsze tymczasowe twory plemienne wczesnego średniowiecza.

Kiedy na początku XI stulecia przez interwencje Karola Wielkiego i bunty wewnętrzne definitywnie obalony został Kaganat Awarski, Morawy oraz sąsiadujące z nimi ziemie musiały uznać zwierzchnictwo monarchii wschodniofrankijskiej.

Za czasów panowania lokalnej dynastii Mojmirowiczów, której pierwszym przedstawicielem był Mojmir I (820-846), Morawy stopniowo zrzucały zwierzchność potężnego zachodniego sąsiada. Brzemienna w skutkach okazała się być zakończona spektakularnym niepowodzeniem kampania wojenna przeciwko Ludwika II Niemieckiego przeciwko jego następcy - Rościsławowi, z roku 855, po której panowanie frankijskie na zachodniej Słowiańszczyźnie zostało mocno zachwiane. W roku 822 w państwie Wielkomorawskim wprowadzone zostało rękoma frankijskich biskupów chrześcijaństwo, które w zamierzeniach władcy miało dodatkowo wzmacniać jedność wśród jego poddanych. Jednak ciągłe konflikty z biskupami niemieckimi, którzy sceptycznie odnosili się do kwestii samodzielności państwa Mojmirowiczów, doprowadziły do nawiązania przez Rościsława kontaktów z bizantyńskim kościołem wschodnim, co zaowocowało w roku 863 przysłaniem przez Konstantynopol misjonarzy greckich w osobach braci z Salonik: Konstantyna i Metodego.

Znajomość języka słowiańskiego znacząco ułatwiła im krzewienie podstaw nowej wiary - w tym celu przystosowali oni nawet pismo greckie do mowy Słowian, tworząc tzw. głagolicę (pismo staro-cerkiewno słowiańskie) oraz wprowadzili lokalny język do liturgii. Szczególnie ta druga innowacja spotkała się z gwałtownym sprzeciwem biskupów niemieckich, którzy zarzucali nawet braciom herezję. Konsekwencją tego sporu była osobista wizyta Konstantyna i Metodego w Rzymie, w celu obrony swojego stanowiska. Wówczas to pierwszy z braci wstąpił do tamtejszego klasztoru, przyjmując imię Cyryl (niedługo potem zmarł) a drugi powrócił na Morawy z zezwoleniem na dalszą działalność misyjną, ale już jako biskup. Nieustanne konflikty z Frankami niemieckimi doprowadziły w końcu do wojny i wzięcia Rościsława do niewoli w roku 869. Sytuacja ta znacznie utrudniła działalność biskupowi Metodemu, którego uczniowie po jego śmierci w roku 887 zmuszeni zostali do opuszczenia Moraw - udali się wówczas prawdopodobnie do Bułgarii. Za panowania następcy Rościsława, Świętopełka (871-894) państwo Wielkomorawskie osiągnęło apogeum swojego zasięgu terytorialnego, obejmując oprócz Moraw także dzisiejsze Czechy i Słowacja, Śląsk, Łużyce, północne Węgry oraz ziemie na północ od Karpat, zamieszkałe przez Wiślan (Małopolska), którzy to zmuszeni zostali nawet do przyjęcia chrztu.

Upadek Państwa Wielkomorawskiego spowodował gwałtowny najazd koczowniczych Węgrów ze wschodu około roku 907.