Bogusław Radziwiłł - ogólna charakterystyka postaci i jego postawy w czasie potopu szwedzkiego

Postać Bogusław Radziwiłła jest znana zwłaszcza z kart sienkiewiczowskiego „Potopu”, gdzie zostały mu przypisane wszelkie najgorsze cechy. Nawet momenty odwagi są podyktowane jak najgorszymi intencjami, chociaż jest za nią doceniany. Podkreślana jest jego odmienność od wzorców i tradycji narodowych, co przejawia się w ubiorze, mowie, jak i poczuciu patriotyzmu. O ile jego krewniak - Janusz - miał moment żałowania zdrady i moment refleksji, tak Bogusław jest ostatecznie złą postacią. Wiadomo, bohaterowie literaccy rządzą się swoimi prawami, uzależnionymi od umiejętności oraz wyobraźni autora. Faktem jest jednak, że z punktu widzenia historyka, Bogusław Radziwiłł także nie zapisał się chwalebnie na kartach dziejów. Żył w przyjaźni z królem polskim i jego dworem do momentu, gdy okazało się, że może więcej korzyści dałoby się uzyskać od Szwedów. Ród Radziwiłłów miał w ambicjach samodzielne rządzenie Litwą, a Bogusław realnie myślał o wprowadzeniu tych ambicji w życie. Gdy Janusz Radziwiłł zawarł porozumienie z królem szwedzkim, Bogusław obserwował rozwój wypadków, zostawiając sobie możliwość wyboru - pertraktował, ale tak, aby król polski nie był świadomy prowadzonych rozmów.

W momencie, gdy Jan Kazimierz dowiedział się o zdradzie, Bogusław jawnie opowiedział się za Karolem X Gustawem. Przystąpił do działań wojennych, które rozpoczął od rozbicia oddziałów Sapiehy. W roku 1656 znalazł się w Tykocinie (miasto będzie oblegane przez królewskie wojska Rzeczpospolitej i wówczas Bogusław Radziwiłł powróci, aby nieść odsiecz, najbardziej jednak będzie go interesował skarbiec Radziwiłłów, który znajdował się właśnie w Tykocinie), aby stąd wyruszyć do Janowa. Tu jednak czekała go bitewna porażka. Gdy tylko była okazja, korzystał z możliwości łupienia szlacheckich dworów. W bitwach niejednokrotnie wykazywał się odwagą. Nie potrafił jednak zachować lojalności również wobec Karola Gustawa, którego sam uznał za swojego władcę.

Gdy dostał się do polskiej niewoli, przyrzekł posłuszeństwo królowi polskiemu. Gdy został z niej odbity, wciąż rozważał za którą ze stron się opowiedzieć ostatecznie, w końcu wybrał neutralność. Był rok 1656, jesień, zatem kilka chwil przed podpisaniem traktatu w Radnot. 6 grudnia Bogusław Radziwiłł zdecydował, że na mocy traktatu może odnieść kolejne korzyści. Gdy jednak okazało się, że koalicja ma małe szanse na zwycięstwo, zaczął namawiać swojego kuzyna, a jednocześnie elektora brandenburskiego - Fryderyka Wilhelma do zawarcia porozumienia z królem polskim. Tak podpisano traktaty welawsko-bydgoskie, korzystne dla Hohenzollernów (Prusy Książęce przestawały być lennem Rzeczpospolitej). Udział Bogusława w pertraktacjach został doceniony i otrzymał namiestnictwo Prus Książęcych. Od roku 1658 zajął się powiększaniem majątku na Litwie oraz powrotem do stronnictwa Jana II Kazimierza Wazy.

Henryk Sienkiewicz, barwnie opisując postać Bogusława wydawał się nie tak bardzo odbiegać od historycznego aspektu. Działania młodego Radziwiłła podczas Potopu Szwedzkiego wskazują jednoznacznie na jego motywacje - chęć bogacenia się, bez jakiejkolwiek podstawy ideologicznej. Zmieniał polityczne strony w zależności od tego, jakie korzyści mogło mu to zagwarantować.