Rządy Katarzyny II - opracowanie

Katarzyna II, czyli Zofia Augusta Fryderyka ks. Anhalt–Zerbst, żyła w latach 1729-1796, a panowała od roku 1762 do śmierci. Była mecenasem sztuki i wpisywała się wspaniale w oświeceniowy wzorzec władcy wykształconego, miłującego naukę. W historii Polski Katarzyna zpisała się jednak jak najbardziej negatywnie. Osadziła na tronie Stanisława Augusta Poniatowskiego, całkowicie jej oddanego i posłusznego. Tak jak i ona, interesował się kulturą, stając się szybko mecenasem sztuki, jednak w sprawach politycznych był całkowicie bezwolny. Ponadto, Katarzyna niczym bezbłędny strateg potrafiła wykorzystać kłótnie wśród polskiej szlachty, sprawiając, aby jej część opowiedziała się za rozbiorem lub przeciwko konstytucji. Pokazała także swój stosunek do byłego kochanka i protegowanego, króla Poniatowskiego, gdy ten w roku 1787 oczekiwał na nią na spotkanie w Kaniowie. Nie został potraktowany jak głowa państwa, a poddany, którego można ignorować. Dla carycy priorytetem było uczynienie z Rosji państwa silnego. Pomimo, że z pochodzenia była Niemką (urodzona w Szczecinie), nie pozwoliła na niemieckie wpływy na dworze. Wszystkie najwyższe funkcje w państwie obsadzała Rosjanami, co stanowiło zmianę kursu, bo do jej czasów duże wpływy w Rosji miały wzorce niemieckie.

Katarzyna znała wiele języków, prowadziła korespondencję z najnamienitszymi władcami i filozofami ówczesnych czasów, często otaczała protekcją artystów i młodych ludzi, mających talent, ale nie mających pieniędzy. Chciała być włądczynią samodzielną, o otwartym umyśle. Szybko jednak zrozumiała, że potrzebuje oparcia. Już w początkach panowania starano się ją odsunąć od rządów - zawiązano spisek, z którym sobie poradziła, ale nauczyło ją to większej czujności, stąd zaczęła otaczać się ludźmi zaufanymi, szukając wsparcia lóż masońskich, które wyrastały w okresie jej panowania niczym grzyby po deszczu.

W sprawach religijnych nie do końca udał się zamysł otwartości, choć caryca wpłynęła w znaczny sposób na konflikty na tym polu. Podporządkowała sobie Cerkwię, na mocy dekretu z 1764 roku pozbawiając ją wielkich majątków ziemskich. Duchowni otrzymali rekompensatę pieniężną oraz wysokie pensje państwowe, jednak nie mogły one się równać ze stanem sprzed dekretu. Także  w podejściu do Żydów Katarzyna odstąpiła od szczytnych założeń równości każdego wobec prawa  i nałożyła podwójny podatek, który przestawał być ściągany w momencie, gdy dany Żyd decydował się przejść na chrześcijaństwo.

Katarzyna II wydała przywilej dla szlachty, znacznie utrudniający nabywanie szlachectwa dziedzicznego (Piotr I, rozszerzył możliwości uzyskania szlachectwa, także dziedzicznego, tak iż mogło ono zostać nadane w zamian za zasługi czy to wojskowe, czy urzędnicze; dzięki temu wielu bogatych mieszczan uzyskało szlachecki herb). Do ustępstw względem szlachty należy także zaliczyć zniesienie ograniczeń odnoszących się do sprzedaży ziemi wraz z chłopami. Od tej pory szlachcic mógł nimi dysponować jak częścią majątku. Budziło to sprzeciw chłopów, podobnie zresztą jak budził go fakt znacznych obciążeń finansowych, związanych z wojnami.

Ważną kwestią była także kwestia ukraińska. Katarzyna poddała Ukrainę szeroko zakrojonej rusyfikacji. Pozbawiła Kozaków autonomii, zabroniła wykładać na Akademii Mohylańskiej w Kijowie w języku ukraińskim, jak i posługiwać się ukraińskim pismem. Protesty przemieniały się w wystąpienia, w tym największy bunt kozacki, tzw. pugaczowszczyznę pod przewodnictwem Jemieljana Pugaczowa, z którą caryca zmagała się w latach 1773-1775. Stłumienie buntu odbyło sie w bezwględny sposób. Gdy wyłapywano już ostatnich buntowników, zabijano ich, a ciała układano wzdłuż dróg, co miało stanowić ostrzeżenie dla tych, którzy w przyszłości będą chcieli wzniecić powstanie. W roku 1775 została zlikwidowana Sicz Zaporoska.

Katarzyna II była ambitną władczynią, monarchą oświeconym. Wydawała mnóstwo pieniędzy na działa sztuki; była ceniona przez całą Europę za swoją działalność na polach nauki i kultury. Priorytetem były dla niej kwestie rosyjskie i pragnęła ujednolicić kraj w tym kierunku, z czego wynikała jej polityka wobec Żydów oraz bezwzględne postępowania wobec Kozaków. Jej rządy potrzebowały wielkich nakładów finansowych, ponoszonych przez poddanych. Czasy jej panowania nazywane są jednak złotym wiekiem i porównywane z czasami panowania Piotra I Wielkiego.