System kastowy w starożytnych Indiach

Ustrój społeczny Indii w dużym stopniu zdeterminowany został w okresie drugiego tysiąclecia przed naszą erą. Przypadający na ten czas kryzys cywilizacji doliny Indusy wykorzystany został bowiem przez wojownicze plemiona Ariów. Były to plemiona indoeuropejskie (ich przodkowie zamieszkiwali Europę, prawdopodobnie stepy nad Morzem Czarnym), które zdecydowanie górowały nad ludnością miejscową uzbrojeniem. Tubylcy, dotychczas nie nękani z zewnątrz, nie wykształcili żadnych rozwiniętych techniki wojennych. Arianie więc, wyposażeni w wozy bojowe z zaprzęgiem konnym, po kilku wiekach walk ostatecznie rozciągnęli swoje panowanie nad całą ludnością indyjską.

Nowe nabytki terytorialne wymogły zmianę trybu życia Arian. Od tego momentu porzucili nawyki koczownicze i osiedlili się w miastach. Jednolite dotychczas Indie podzielone zostały na dziesiątki małych państewek (radża), które do końca starożytności nie miały się zjednoczyć.

Posiadający białą skórę najeźdźcy, pomimo, ze garściami czerpali z indyjskiej kultury, nie darzyli szacunkiem tamtejszych mieszkańców. Objawiało się to zwłaszcza w strukturze społecznej nowych państewek. System narzucony przez Ariów bazował na rozróżnieniu czterech ściśle zamkniętych kast. Zdobywcy podzielili się na trzy grupy zwane warnami. Byli to kapłanie, wojownicy oraz kupcy, rzemieślnicy. Najbardziej upośledzoną grupą społeczną, składającą się głównie z ludności podbitej, byli poddani (siudra). Pozycję jeszcze niższą zajmowali niewolnicy, rekrutujący się głównie z jeńców wojennych. O przynależności do określonej grupy decydowało urodzenie; awanse społeczne przydarzały się niezwykle sporadycznie. Małżeństwa mogły być zawierane tylko wewnątrz danej warny, natomiast każdy członek społeczeństwa postępować musiał według reguł (dotyczyły obyczajowości i stosunków wzajemnych).

Do utrwalenia tego typu porządku w dużym stopniu przyczyniła się również religia głoszona przez kapłanów. Podstawą wiary było bowiem przekonanie, że życie doczesne jest zaledwie złudą i nie należy przywiązywać do niego zbyt dużej uwagi. Pogląd ten utwierdził się w społeczeństwie indyjskim jeszcze mocniej za sprawą nauk Buddy. Pomimo to, że na założycielu buddyzmu wielkie wrażenie wywarła nędza zdegradowanych warstw społecznych, nie zamierzał on jednak nawoływać do buntu i aktywnego oporu. Wręcz przeciwnie. Budda nauczał, że aby przetrwać cykl narodzin i nieuchronnych cierpień należy w sobie wygasić wszelkie uczucia i pragnienia. Oderwanie się rzeczywistości, wg niego, było jedyną drogą prowadzącą do prawdziwej wolności.

System społeczny Indii z czasem ulegał coraz większemu skomplikowaniu. Rosła liczba, nakazów i zakazów dotyczących kontaktów między osobnikami z innych kast, ale również sposobu życia, stroju itd. W najtrudniejszej sytuacji znaleźli się tzw. niedotykalni (paria, źródło polskiego „pariasi”). Byli to ludzie, którzy, z powodu przewinień, lub wykonywanych zawodów (m.in. usuwanie odpadków, zabijanie zwierząt), nie należeli do żadnej z kast bądź zostali z niej usunięci.

System kast formował się wśród walk przez kilka wieków i odcisnął trwałe piętno na całokształcie życia w Indiach. Silne jego pozostałości obecne są wciąż w mentalności współczesnych.