Jan Olbracht - biografia, życiorys

Jan Olbracht przyszedł na świat 27 grudnia 1459 r. w Krakowie. Był trzecim synem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki z Habsburgów. Jego drugie, nietypowe dla polskiego języka imię – Olbracht – zostało najprawdopodobniej nadane przez matkę, która w ten sposób chciała uczcić swego ojca – Albrechta II Habsburga.

Dzieciństwo Jana Olbrachta minęło pod czujnym okiem Jana Długosza, u którego wychowywali się i pobierali nauki także pozostali synowie króla. Głównymi umiejętnościami, jakie zdobywali podczas edukacji u kronikarza były: posługiwanie się językiem polskim, łaciną oraz zapoznanie się z historią.

Około roku 1474 trzeci potomek pary królewskiej zakończył proces zdobywania dalszej wiedzy i zaangażował się w prowadzenie polityki wraz z ojcem. Zaczynał od spraw naprawdę drobnych, takich jak np. uczestnictwo w sejmach. Okazję do wykazania się miał dopiero w okresie 1486–1490. Wtedy to został namiestnikiem królewskim na Rusi, gdzie odniósł swoje pierwsze militarne zwycięstwo – w drugim roku pełnienia swej funkcji pokonał Tatarów w bitwie pod Kopystrzynem. Następnie rozpoczął tworzenie w tym regionie tzw. obrony potocznej, czyli stałych oddziałów zaciężnych stacjonujących na określonej przestrzeni.

Kolejnym epizodem w życiu Jana Olbrachta była wojna, którą stoczył ze swoim bratem – Władysławem II – o tron węgierski. Pierwszy z kandydatów popierany był przez szlachtę, drugi miał natomiast po swojej stronie magnaterię. Siódmego czerwca 1490 r. królem został wybrany Olbracht, jednakże przedstawiciele najwyższej warstwy społeczeństwa zakwestionowali tę elekcję. Rozpoczęła się więc wojna domowa, którą zakończył pokój w Koszycach zawarty w lutym 1491 r. Na jego mocy kandydat szlachty miał zrezygnować ze swoich roszczeń, a w zamian otrzymał Księstwo Głogowskie oraz Oleśnicę i Opawę. Nie trzeba było jednak długo czekać, by doszło do kolejnych zamieszek. Stało się to w połowie roku, kiedy Władysław II podupadł na zdrowiu. Oddziały Olbrachta zostały rozgromione w bitwie pod Preszowem, a on sam trafił do niewoli. Brat potraktował go bardzo łagodnie: odesłał do domu i zostawił w jego mocy władanie Księstwem Głogowskim, Oleśnicą i Opawą.

W 1492 r. po śmierci Kazimierza Jagiellończyka, Jan Olbracht ubiegał się o tron Polski. Co prawda część szlachty opowiedziała się za Wielkim Księciem Litewskim – Aleksandrem (bratem Olbrachta) – jednakże on sam popierał kandydaturę trzeciego syna nieżyjącego już króla. Ostatecznie to Jan Olbracht został wybrany królem, a jego koronacja odbyła się we wrześniu.

Za rządów byłego namiestnika królewskiego na Rusi doszło do istotnych przekształceń wewnątrz państwa. Dotychczasowa Rada Królewska, którą powoływał monarcha została zmieniona w Senat, a ogólnopolskie zjazdy szlachty (sejmiki ziemskie) przeistoczyły się w izbę poselską sejmu walnego. W ten sposób Rzeczpospolita przekształciła się w szlachecką monarchię parlamentarną.

W 1496 r. Jan Olbracht ogłosił statuty piotrkowskie, na mocy których szlachta została zwolniona z cła, ograniczono możliwość opuszczania gospodarstw przez chłopów, zabroniono nabywania majątków ziemskich i piastowania urzędów państwowych  mieszczanom, duchownym niewywodzącym się ze szlachty zakazano uczestniczyć w kapitułach oraz ograniczono prawo do zajmowania katedr akademickich dla ludności nieherbowej.

W polityce zagranicznej zajmowała Jana Olbrachta sprawa turecka. Planował on wielką wyprawę zbrojną do Mołdawii, której celem byłoby odbicie z rąk Turków ważnych portów – Kilii i Białogrodu i przywrócenie polskiego zwierzchnictwa nad Mołdawią poprzez osadzenie na tronie hospodarskim Zygmunta – brata króla. W 1497 r. na wyprawę tę wyruszyło ok. 40 tys. pospolitego ruszenia.

Mołdawia, mimo iż była polskim lennem, opowiedziała się po stronie tureckiej, co ostatecznie przesądziło o klęsce królewskiej armii. Niepowodzeniem zakończyło się oblężenie Suczawy, a w bitwie pod Koźminem Turcy wymordowali około 5000 Polaków. To właśnie na skutek tej wojny powstało znane powiedzenie: „za króla Olbrachta wyginęła szlachta”.

Klęska ta stała się nie tylko przyczyną wielkiego upokorzenia, ale pociągnęła za sobą także szereg konsekwencji politycznych. Państwa ościenne dostrzegły okazję do uszczknięcia terenów należących do Polski. W 1498 r. Tatarzy najechali południowo-wschodnią Litwę.

Dwa lata później Iwan III Srogi próbował opanować Kijów i Smoleńsk. Odbyła się wtedy bitwa nad Wiedroszą, która okazała się wielką klęską wojsk polsko-litewskich. Na jej skutek 1/3 terenów Wielkiego Księstwa znalazła się pod rosyjską okupacją. Nie próżnował także cesarz rzymski – Maksymilian I Habsburg, przejąwszy część ziem śląskich (wraz z Głogowem) zażądał później, by zwrócić zakonowi krzyżackiemu Prusy Królewskie. W obliczu tych wszystkich zagrożeń Jan Olbracht zarządził zgromadzenie wojsk w Toruniu. Sam także udał się do tego miasta, jednakże cierpiał na chorobę zakaźną (najprawdopodobniej był to syfilis) i zmarł w trakcie tego przedsięwzięcia, które miało miejsce w 1501 r.

Śmierć Jana Olbrachta była przedwczesna i niespodziewana. Na jej skutek przerwana została wyprawa zbrojna na Prusy Zakonne. Władca nie zostawił po sobie żadnego potomka, a tron objął jego brat – Aleksander Jagiellończyk.