Kalendarz Majów - historia i znaczenie

Wraz ze zbliżającym się rokiem 2012 coraz większe zainteresowanie miłośników historii, ale i zwykłych ludzi, wzbudza kalendarz stworzony przez cywilizację Majów. Wszystko za sprawą apokaliptycznych przepowiedni łączonych z tym kalendarzem, który - wybiegając daleko wprzód - kończy się właśnie na 21. grudnia 2012 roku. Jednak to nie jedyna rzecz, która sprawia, że przedmiot ów jest nadzwyczaj interesujący. Sam w sobie stanowi on bardzo ciekawe studium.

Większość współczesnej wiedzy dotyczącej kalendarza Majów czerpiemy ze starożytnych inskrypcji zapisanych hieroglifami. Odczytujemy je przede wszystkim z nielicznie zachowanych kodeksów (np. tzw. „Codex Dresdensis”, czyli „Kodeks Drezdeński”) oraz z kamiennych stel i płaskorzeźb. Najstarszy znany nam zapis pochodzi z tzw. steli 29 w miejscowości Tikál z 292 roku n.e. Najmłodsza to datowana na rok 909 stela z miejscowości Toniná.

Jaki był mechanizm działania kalendarza Majów? Przede wszystkim należy zauważyć, iż składał się on z dwóch cykli: rytualnego i słonecznego.

Cykl rytualny, zwany tzolkin (rok sakralny) wynikał ze sprzężenia sekwencji 20 dni, z których każdy posiadał swoją nazwę, oraz sekwencji 13 dni, które oznaczone były kolejnymi liczbami (od 1 do 13). Obie sekwencje biegły równolegle, niezależnie od siebie. Co 260 dni, bo tyle właśnie trwał tzolkin, określona kombinacja nazwy sekwencji 20-dniowej i liczby sekwencji 13-dniowej powtarzały się.

Cykl słoneczny, czyli haab (rok rolniczy) składał się z 18 następujących po sobie miesięcy, z czego każdy miał długość 20 dni (oznaczonych liczbami od 0 do 19). Pod koniec cyklu haab doliczano dodatkowych 5 dni w celu skorelowania dat z porami roku, choć trzeba przyznać, że przy braku roku przestępnego - lub innych form „wyrównania” - data względem pór roku nieznacznie przesuwała się (podobnie, jak ma to miejsce w kalendarzu juliańskim). Te dodatkowe 5 dni zwanych było xma kaba kin (dni bez nazwy) i uznawane były za pechowe, w związku z czym rezygnowano wówczas z przeprowadzania wszelkich sądów czy zawierania transakcji handlowych.

Dlaczego istniały dwa równoległe cykle? Co 18.980 dni powtarzała się kombinacja określonej nazwy i dnia cyklu tzolkin oraz nazwy miesiąca i liczby dnia cyklu haab. Był to niezwykle ważny czas dla Majów, a nazywano go Kręgiem Kalendarza. Jak wynika z relacji hiszpańskich konkwistadorów, ludy Mezoameryki bardzo uroczyście świętowały ten okres.

Aby lepiej zrozumieć mechanizm działania kalendarza Majów, warto przyjrzeć się nazewnictwu miesięcy i dni w poszczególnych cyklach. I tak w cyklu rytualnym - miesiące noszą nazwy: imix, ok, akbal, kan, chicchan, cimi, manik, lamat, muluc, oc, chuen, eb, ben, ix, men, cib, caban, eznab, cauac i ahau. Jak już zostało wspominane, wcześniej dni były numerowane od 1 do 13. W cyklu słonecznym nazwy miesięcy to: pop, uo, zip, zotz, tzec, xul, yaxkin, mol, chen, yax, zac, ceh, mac, kankin, muan, pax, kayab, cumhu oraz uayeb. Aby określić konkretną datę, należy wszystkie te nazwy połączyć w całość podając kolejno: numer dnia tzolki, nazwę miesiąca tzolkin, numer dnia haab i wreszcie nazwę miesiąca haab. W ostateczności miało to np. taką formę: 3 chicchan 2 pop czy też 4 cimi 3 pop.

Współcześnie kontrowersje budzi fakt, że w dacie początkowej kalendarza podano wartość trzynastu baktunów. Wychodzi na to, że znajdujemy się trakcie pewnego cyklu. Biorąc pod uwagę, że jeden baktun wynosi 395.400 dni, naukowcy wyliczyli, iż cykl ten rozpoczął się 1.872.000 dni wcześniej, tj. w 8239 roku p.n.e., a zakończyć się ma dokładnie 21. grudnia 2012 roku. Cóż to ma oznaczać? Z czym wiąże się koniec cyklu? Czy z jakimś ważnym wydarzeniem, czy po prostu z rozpoczęciem się nowego cyklu? Dziś trudno odpowiedzieć na te pytania, być może gdyby kultura majów nie została zniszczona i zdegradowana do roli podrzędnej przez hiszpańskich konkwistadorów, posiadalibyśmy dzisiaj wiedzę dotyczącą tych kwestii. Na razie pozostaje nam lepiej i dogłębniej badać historię cywilizacji Majów. A przy okazji czekać na to, co wydarzy się 21. grudnia 2012 roku.