Sejm piotrkowski (1504 r.) - ustawy, przywilej szlachecki

W okresie panowania pierwszych Jagiellonów w Rzeczpospolitej znacznemu wzrostowi uległa pozycja szlachty. Kolejne koncesje i przywileje polityczne wydawane przez władców stopniowo ograniczały władzę ich samych na rzecz Sejmu. Sytuacja ta z czasem stała się bardzo trudna do zaakceptowania przez najbogatszą warstwę polsko-litewskiego społeczeństwa, czyli magnaterię – posiadaczy ogromnych majątków ziemskich. Zasiadali oni z racji sprawowanych urzędów w izbie wyższej, czyli Senacie, ale wobec rosnących kompetencji Izby Poselskiej nie posiadali takiego wpływu na politykę państwa, jak by sobie tego życzyli. Przełomem w kwestii uprawnień Senatu był wydany w roku 1501 przez króla Aleksandra Jagiellończyka przywilej mielnicki, na mocy którego Senat nie będąc praktycznie kontrolowany przez Sejm miał być najwyższym organem władzy państwowej i posiadać decydującą rolę w kluczowych dla rzeczpospolitej kwestiach.

Nagły wzrost pozycji Senatu został okupiony gwałtownymi protestami opozycji skupiającej głównie drobną i średnią szlachtę niedopuszczoną do urzędów, a co za tym idzie – nie mogącą zasiadać w Izbie Wyższej. Masowy bojkot postanowień Senatu spowodował zamieszanie i nieporządek w administracji oraz pogorszenie się finansów państwa, przez co król został zmuszony do wydania kolejnego przywileju, który tym razem, kosztem władzy królewskiej i kompetencji Senatu, podnosił rangę Izby Poselskiej.

Do uchwalenia satysfakcjonujących szlachtę konstytucji doszło na sejmie w Piotrkowie w roku 1504. Wtedy to rada oraz posłowie uchwalili szereg ustaw, które bezpośrednio godziły w interesy magnaterii, a najważniejsze spośród nich były bez wątpienia dwie: ograniczenie niekontrolowanego do tej pory rozdawnictwa królewszczyzn, które w zamian np. za wspieranie polityki króla trafiały masowo do rąk magnackich, oraz zakaz łączenia w jednym ręku więcej niż jednego urzędu.

Bezprawnie przywłaszczone dobra królewskie miały ulec rewindykacji (tzw. egzekucja dóbr), a każda ewentualna następna taka inicjatywa musiała posiadać akceptację Sejmu – uderzyło to w największym stopniu we wpływowe rodziny magnackie, które traciły wówczas podstawowe źródła swoich dochodów. Ponadto w wyniku presji wywieranej na Aleksandrze praktycznie unieważniony został przywilej mielnicki z roku 1501, co dobitnie potwierdziło dominująca pozycję szlachty w Rzeczpospolitej pod rządami Jagiellonów.