Wojna domowa w Hiszpanii (1936) - przyczyny, przebieg, skutki

Po obaleniu monarchii hiszpańskiej w roku 1931 społeczeństwo tego kraju podzieliło się na dwa mocno skonfliktowane obozy. Pierwszy z nich opowiadał się za republikańską wizją państwa przedstawianą przez socjalistów. Opcja ta po przejęciu władzy dążyła do wprowadzenia głębokich reform gospodarczych, społecznych i politycznych. Działania te spowodowały konsolidacje ugrupowań konserwatywnych, którym bliskie były idee utrzymania starego porządku oraz klas posiadających. Do roku 1936 sytuacja była patowa i żadna ze stron nie mogła liczyć na spokojne rządy.

Przeprowadzone 16 lutego 1936 roku wybory przyniosły zdecydowane zwycięstwo lewicy zrzeszonej wokół Ugrupowania Frontu Ludowego. Ośmielona zwycięstwem lewica pod dowództwem Francino Largo Caballero przystąpiła do rozprawienia się z siłami konserwatywnymi. Największe szykany dotknęły kościół katolicki, który traktowany był jako podmiot zwalczający republikę i jej reformy. Kościoły palono i demolowano. Ponadto kontynuowano parcelacje ziemi, głównie z majątków skonfiskowanych wielkiej arystokracji. Chaos z każdym dniem się pogłębiał. Dochodziło do zamachów, strajkowano, dewastowano publiczne instytucje.

Zepchnięte do defensywy koła prawicowe zdecydowały się w lipcu 1936 roku sięgnąć po broń. Generałowie stacjonujący w Maroku odmówili posłuszeństwa rządowi i zorganizowali wojskowy pucz. Dowodzone przez gen. Francisco Franco oddziały bardzo szybko zajęły południową cześć kraju. Sytuacja ta przerodziła się w regularną wojnę domową odbijając się szerokim echem w Europie.

Niemal natychmiast gen. Franco otrzymał wsparcie od Niemiec i Włoch, które bardzo mocno zainteresowane były zwycięstwem puczystów na półwyspie iberyjskim. Stronę niemiecką reprezentował Legion Kondor - formacja lotniczo-pancerna. Włosi wysłali natomiast do Hiszpanii formacje piechoty i pancerne. Lewica, wobec milczenia ze strony państw Europy Zachodniej, została bez sojuszników. Stalin, mimo, iż pragnął wciągnąć to państwo w orbitę swoich wpływów, nie zamierzał iść na otwartą konfrontację. Udział ZSRR miał być niejawny i polegający głównie na dostarczaniu broni. Pomoc ta kosztowała Hiszpanów ponad 140 mln funtów w złocie. Bezinteresowne było natomiast wsparcie ochotników z całej Europy, którzy masowo zaciągali się do tzw. Brygad Międzynarodowych działających pod kuratelą Międzynarodówki Komunistycznej. Szacuje się, że u boku hiszpańskich socjalistów walczyło około 40 tyś. cudzoziemców.

Zaciąg do armii socjalistycznej ludzi niezbyt związanych z komunizmem Stalin potraktował jako zagrożenie i zdecydował się wysłać do Hiszpanii cała rzesze agentów tajnej policji sowieckiej GPU, która miała odpowiadać za „prawomyślność” republikanów. Konsekwencją tego były permanentne konflikty na łonie lewicy. Socjaliści nie zamierzali poddawać się pod dyktat Stalina - terror stał się codziennym zjawiskiem. Wszystko to działało rzecz jasna na korzyść Franco, któremu już na początku starć udało się stworzyć scentralizowane i zdyscyplinowane kierownictwo.

Sam konflikt toczył się ze zmiennym szczęściem i obfitował w bardzo tragiczne epizody, tj. zbombardowanie miasteczka Guernika. Od roku 1938 stopniowo zarysowywać się zaczęła przewaga wojsk Franco. Rozdzierana konfliktami lewica wyczerpywała swoje zasoby, a Stalin, wobec ataku Japonii na Chiny, odwrócił swą uwagę na wschód.

28 stycznia 1939 roku armia Franco zajęła Barcelonę, a dwa miesiące później również głodujący Madryt (w którym działała tzw. V kolumna składająca się ze zwolenników puczu). Wojna tym samym dobiegła końca.

Szacuje się, że wojna ta pochłonęła 800 tyś. ofiar, w tym około 130 tyś. osób zginęło na skutek terroru. Setki tysięcy ludzi, obawiając się represji opuściło kraj. W Hiszpanii rozpocząć się miał okres dyktatorskich rządów gen. Franco.