Król Jan I - Jan bez Ziemi - sylwetka postaci, charakterystyka rządów

Jan I, bardziej znany jako Jan bez Ziemi, urodził się w roku 1167 w Oksfordzie i był piątym synem angielskiego króla Henryka II Plantageneta i Eleonory Akwitańskiej. Jego przydomek związany był z brakiem nadania mu przez ojca określonego władztwa, które otrzymali za to wszyscy jego bracia.

Po osiągnięciu wieku dorosłego Jan wielokrotnie spiskował przeciwko swoim braciom, którzy w kolejce do tronu znajdowali się zdecydowanie przed nim. W roku 1185, po porażce w sporze z jednym ze swoich braci – Ryszardem I Lwie Serce o władzę w Akwitanii – Jan wyjechał do Irlandii, gdzie pomimo braku dobrych stosunków z jej mieszkańcami, objął nieformalnie władzę. Wkrótce potem dowiedział się jednak o śmierci jednego ze swoich kontrkandydatów do tronu angielskiego, brata Gotfryda, i postanowił pozostać w Anglii.

W roku 1189 zmarł sędziwy król Henryk II Plantagenet, a na jego następcę wybrany został Ryszard I. Jednak nowy król większą uwagę niż do spraw wewnętrznych przywiązywał do prowadzenia wojen i udziału w ruchu krucjatowym, któremu poniekąd poświęcił całe swoje życie. Jednocześnie zaniedbana pod jego rządami Anglia przeżywała ciężki okres kryzysu i stagnacji, ponieważ na potrzeby m.in. wypraw do Ziemi Świętej Ryszard nałożył na kraj niemal rujnująco wysokie podatki.

W tym czasie Jan, niezadowolony z faktu, iż pod nieobecność monarchy cała władza jest w rękach biskupa Williama Longchampa, nieustannie dążył do umocnienia swojej pozycji jako pretendenta do tronu. Jego chęć przejęcia władzy była tak wielka, że w momencie, kiedy Ryszard Lwie Serce dostał się niewoli cesarza Henryka VI, Jan zaoferował mu wysoką daninę (80 tys. marek), aby nakłonić go do niewypuszczania angielskiego króla. Cesarz jednak odmówił i niedługo potem Ryszard powrócił do Londynu, gdzie natychmiast przystąpił do uspokajania napiętej sytuacji wewnętrznej. Wobec swojego wiarołomnego brata nie wyciągnął jednak żadnych konsekwencji, darowując mu jego występek, oddając we władanie hrabstwo Gloucester oraz wyznaczając jako swojego prawowitego następcę.

Podczas oblężenia zamku Châlus-Chabrol, należącego do niewiernego wicehrabiego Aimara V w roku 1199, król Ryszard I Lwie Serce został śmiertelnie raniony w szyję strzałą, którą przypadkowo wypuścił jeden z jego obrońców. Wieść o śmierci króla szybko dotarła do stolicy, gdzie niezwłocznie przystąpiono do przygotowania koronacji jego następcy, Jana I bez Ziemi. Miała ona miejsce w katedrze Westminsterskiej w kwietniu roku 1199, ale nie spotkała się z ogólnym entuzjazmem społeczeństwa i możnych. Szczególnie niezadowolone z wyboru nowego króla były kontynentalne posiadłości Plantagenetów (Andegawenia, Maine i Poitou), które wypowiedziały nowemu władcy posłuszeństwo i obrały na swój tron popieranego przez Francję Artura, księcia Bretanii – nota bene bratanka Jana I. Po niedługim czasie udało się jednak królowi angielskiemu uzyskać poparcie większości baronów francuskich, którzy solidarnie złożyli mu hołd.

Początkowe jego sukcesy jednak okazały się nietrwałe i po wznowieniu działań wojennych przez nieprzychylnych Janowi, króla francuskiego Filipa Augusta i sprzymierzonego z nim wpływowego rodu Lusignanów, posiadłości angielskie na kontynencie zostały poważnie zagrożone. Ostatecznie w roku 1206 Jan I zmuszony został do podpisania z Francją pokoju, który niejako sankcjonował dotychczasowe jej zdobycze terytorialne.

Kolejnej klęski dyplomatycznej i militarnej król Jan bez Ziemi doznał w roku 1214, kiedy to chcąc wziąć odwet na Francji za doznane wcześniej zniewagi, wylądował na jej północnym wybrzeżu z pokaźną armią. Doszło wówczas (w lipcu roku 1214) do bitwy pod Bouvines, w której to sprzymierzone z Anglikami wojska cesarskie Ottona IV zostały rozgromione przez Filipa II. Oznaczało to dla Jana I koniec marzeń o zwycięskiej kampanii we Francji oraz poważne nadszarpnięcie jego prestiżu międzynarodowego. Porażka to wywołała także bunty wśród duchowieństwa, szlachty i mieszczaństwa angielskiego, które to domagały się uporządkowania sytuacji w pogrążonym w chaosie kraju. Pod wpływem buntowników król został zmuszony do wydania tzw. Wielkiej Karty Swobód, która poważnie ograniczyła jego kompetencje, stając się jednocześnie podstawą kształtowania się przyszłego parlamentaryzmu angielskiego. Pomimo swoich deklaracji, król nie zamierzał przestrzegać wydanych przez siebie przywilejów, co zaowocowało kolejną falą rozruchów określanych nawet mianem wojny domowej z baronami.

Jan bez Ziemi w międzyczasie poważnie podupadł na zdrowiu i w konsekwencji zmarł w październiku roku 1216 na zamku w Newark. Jego ciało spoczęło w krypcie katedry w Worcester, a jako ciekawostkę można dodać, iż pozostawił on po sobie tak negatywne wspomnienia, że już żaden z angielskich monarchów po nim nie nosił imienia Jan.