Bogowie rzymscy

Mieszkańcy Imperium, budując swoją religie, czerpali z dorobku wszelkich znanych im kultur i wyznań, czego ślady widoczne są szczególnie jeśli chodzi o postacie rzymskich bogów.

Na czele rzymskiego panteonu bogów stali Jowisz, Mars i Kwiryn. Pierwszy z nich był ewidentną kopią greckiego Zeusa, tzw. bogiem bogów, a zarazem władcą niebios, burzy i deszczu. Mars - etruski Maris, posiadał odpowiednik w greckim Aresie i podobnie jak on był bogiem wojny. Uznaje się też, iż Romulus i Remus, dwaj bracia bliźniacy wychowani przez wilczycę i legendarni założyciele Rzymu, byli jego synami. Trzeci z trójcy głównych bogów – Kwiryn, co prawda nie posiada swego hellenistycznego odpowiednika, jednakże wywodzi się od boga wyznawanego przez plemię Sabinów, żyjących niegdyś w okolicach Rzymu.

Podziemny świat zmarłych rządzony był przez Plutona. Wierzono, iż płodność ziemi zależy od jego łaski, stąd też oddawano mu różnego rodzaju ofiary. Najczęściej były one krwawe i składały się ze zwierząt o ciemnej sierści, z czarnych jagniąt, bądź świń. Jego postać, pod względem pełnionej funkcji, do złudzenia przypomina greckiego Hadesa.

Kolejny z bogów to Saturn, czyli bóg rolnictwa i zasiewów. Jeden z mitów mówi o tym, iż zasiadał wcześniej na boskim tronie, ale Jowisz strącił go na ziemię. Był to początek złotego wieku (podobnie jak miało to miejsce w greckiej mitologii), w czasie którego ludzie uczyli się od Saturna uprawy ziemi i latorośli. Boga tego utożsamia się z helleńskim Kronosem, któremu poświęcona była właśnie planeta Saturn.

Patronem handlu, kupiectwa i zysku, związanym jednak także ze złodziejami i celnikami, był Merkury, który stanowi odbicie etruskiego Turmsa, jednak można w nim doszukiwać się również podobieństwa do greckiego Hermesa. Ku czci Merkurego obchodzono święto zwane Merkuralia, w czasie trwania którego kupcy skrapiali swoje głowy wodą ze świętego źródełka w okolicach Porta Capena.

W panteonie bóstw obecny był też Neptun – bóg mórz, oceanów i wszelkich wód, deszczów i chmur. Podobnie jak u jego greckiego odpowiednika Posejdona jego atrybutem i orężem był trójząb. Chętnie przedstawiano go ujeżdżającego rydwan morskich koni. Może wiązać się to z faktem, że właśnie Neptunowi poświęcono konie i wyścigi konne, stąd też świątynie stawiane na jego cześć znajdowały się blisko miejsc wyścigów. Co ciekawe, święto boga mórz i wód wypadało 23 lipca, tj. w okresie największych susz.

Boga ognia, kowalstwa i wulkanów Rzymianie nazwali Wulkan (choć właściwie to nazwa  geologicznych tworów pochodzi od imienia boga, a nie odwrotnie). Ów odpowiednik greckiego Hefajstosa miał być odpowiedzialny za hałasy dochodzące z głębi Etny, w której znajdowała się jego pracownia. Dźwięki te kojarzono z pracą kowalską, Wulkan zajmował się bowiem odlewaniem grotów do strzał oraz zbroi dla Marsa i Minerwy oraz piorunów dla Jowisza, co zostało zapożyczone z mitologi hellenistycznej. Jego święto wypadało w dniu ogromnych upałów, tj. 23 sierpnia. Składano mu wówczas ofiary z ryb, czasem innych zwierząt, wrzucanych do ognia.

Jeśli chodzi o Minerwę, przedstawiana była ona w pełnym rynsztunku – zbroi i hełmie, wykutych przez samego Wulkana. Korzenie kultu tej bogini sięgają religii etruskiej, a konkretnie bóstwa o imieniu Menfra. Co ciekawe była ona patronką wielu dziedzin, w tym sztuki i rzemiosła oraz nauki, wiedzy, mądrości, ale i sztuki oraz literatury. Symbolem jej, podobnie jak w przypadku Ateny – greckiej odpowiedniczki Minerwy, jest sowa.

Rzymianie swojej religii nie oparli jedynie na wierzeniach starożytnych Greków, lecz także na kultach z półwyspu bałkańskiego i Indii. Przykładem może być postać boga słońca, a więc Apolla u Greków, a u Rzymian Heliosa. Już w Wedach, czyli świętych pismach hinduizmu, wymieniony jest bowiem posiadający cechy Heliosa (i Apolla)  Mitra.

Religia starożytnego Rzymu wykształciła również znane tylko sobie bóstwa, którym ciężko przypisać jakiekolwiek odpowiedniki w innych religiach. Przykładem może być niejaki Terminus – bóg granic państwowych, ale i granic między prywatnymi posiadłościami czy przedstawiany w zbroi, dzierżący włócznię Virtus, będący uosobieniem odwagi. Być może to on był inspiracją dla Macchiavellego, który wiele stuleci później stworzył koncepcję virtu, czyli pewnego rodzaju cnoty, mocy, odwagi, która sprzyjała odważnym i wartościowym władcom.

Prócz nieśmiertelnych postaci boskich w mitologii rzymian istniały również istoty półboskie, śmiertelne. W ich poczet można zaliczyć między innymi Geniusza, który jest wytworem typowo rzymskim, nie posiadającym odpowiedników w kulturze hellenistycznej. Geniusz miał rodzić się wraz z mężczyzną i towarzyszyć mu przez całe życie, kierując jego losem, a zarazem obdarzając go szczęściem i płodnością. W pewnym sensie jego rola przypomina tę Anioła Stróża, który również miał strzec człowieka przez całe jego życie. Ponieważ Geniusz rodził się wraz z człowiekiem, data urodzin wyznaczała dzień jego święta. Stąd zresztą Kościół Katolicki przez wiele lat uznawał zwyczaj świętowania urodzin za pogański obrządek.

Podsumowując, starożytny Rzym nie zajmował się jedynie podbojami i grabieżami, ale był też cywilizacją kultury i religii, adoptującej wierzenia głównie greckie, ale także hinduskie, egipskie, czy perskie. Mimo stworzonego w ten sposób panteonu bóstw, w obrębie którego znalazły się także bóstwa typowo rzymskie, religia starożytnego Rzymu, której w praktyce poświęca się mniej uwagi niż religiom Grecji, Persji czy Egiptu, jest równie jak one interesująca i bogata.