Reformy Klejstenesa

Żyjący na przełomie VI i V w. p.n.e., Klejstenes był politykiem, który odegrał kluczową rolę w procesie przekształcania Aten z państwa o ustroju oligarchicznym w państwo demokratyczne.

Pierwszym wielkim dziełem Klejstenesa było wzniecenie powstania ludu, który obalił Izagorasa i wypędził załogę spartańską z Akropolu. Za swe zasługi w 508 roku wybrany został archontem, co dało mu możliwość przeprowadzenia ambitnych reform. Wszystkie jego działania miały na celu przezwyciężenie przewagi arystokracji rodowej i obalenie jej wpływu na życie polityczne państwa-miasta. Jego decyzje były o tyle zaskakujące, że sam Klejstenes pochodził z rodu arystokratycznego, co nie przeszkodziło mu jednak stanąć po stronie szerokich mas. Podstawa ustroju ateńskiego, opierająca się na organizacji rodowej jako pozostałość wspólnoty plemiennej w oczach reformatora była zwyczajnym przeżytkiem. W miejsce dotychczasowego podziału na plemiona, bractwa i rody wprowadził on podział terytorialny. Attyka podzielona została więc na dziesięć jednostek (fyli) oraz trzy części: miasto, wybrzeże i środek kraju – te z kolei podlegały kolejnym podziałom. W obrębie danej fyli (dzielnicy) podstawową rolę pełniły gminy tzw. demy.

Kolejnym novum było utworzenie rady liczącej 500 członków – po 50 z każdej fyli, oraz urzędu strategów (10). Ich obecność miała krępować swobodę politycznego działania dowódcy pochodzącego z arystokracji – polemarcha. Innymi organami władzy w owym czasie były zgromadzenia ludowe oraz rada starszych. Osobny zakres działań posiadał również sąd przysięgły.

Równocześnie wprowadzono zmiany w systemie nazwisk. Od tej pory składało się ono bowiem z imienia obywatela oraz nazwy gminy, z której pochodził (zrezygnowano z podawania imienia ojca). Przewidywaną konsekwencją tego ruchu miało być zatarcie uprzywilejowania arystokratów (szczycących się szlacheckimi przodkami) oraz zrównanie społeczne. Prawdopodobne, choć nie do końca potwierdzone, jest przypuszczenie, ze to właśnie Klejstenes był pomysłodawcą sądu skorupkowego – jeśli któryś z polityków był podejrzewany o dążenie do tyranii mógł zostać wydalony z Aten na lat 10, jednak nie wiązało się z tym pozbawienie go ani obywatelstwa, ani majątku.

W wyniku wprowadzonych przez Klejstenesa zmian znacząco osłabła rola arystokracji, która bardziej niż kiedykolwiek liczyć się musiała z głosem ludu, wyrażanym poprzez Radę Pięciuset.