Sarmatyzm w Polsce - szlachecka wizja państwa

W momencie kiedy szlachta zyskała w Polsce przewagę, rozwijała się niechęć do cudzoziemszczyzny i regionalny tradycjonalizm, którego cechowało przywiązanie do tradycji. Od drugiej połowy XVI w. cechy wspólne dla szlachty, styl życia oraz system wartości zaczęto nazywać sarmatyzmem. Procesem, który przyczynił się do rozwoju sarmatyzmu był proces uzyskania przywilejów szlacheckich, stanowych, kult wolności i równości.

W rzeczywistości była to bardziej mityczna idea aniżeli rzeczywistość. Sarmatyzm był poglądem konserwatywnym, przywiązanie do przeszłości i tradycji, ideologia starodawnej Polski, wszystkie te cechy składały się na ideę sarmacką. Genezy samego pojęcia należy szukać w mitycznych podaniach, według których szlachta  pochodzi od starożytnego ludu Sarmatów. Sarmaci to lud zagadkowego pochodzenia, najprawdopodobniej byli ludem indoeuropejskim. Wojny w XVII wieku czyniły z sarmatyzmu przekonanie o misji jaką ma Rzeczpospolita, jako obrońcy chrześcijaństwa, włączając w to pojęcie mesjanizmu narodów.

Pisarze i poeci pisali, że Polacy zostali narodem wybranym przez Boga by chronić wiary i inne narody europejskie. Zachodnie wzorce i kultura monarchii europejskich była traktowana przez szlachtę z nieufnością i wrogością, toteż sarmatyzm postulował konserwatyzm ustrojowy i ideowy. Sarmatyzm wyrastał z uprzywilejowania, szlachta wyodrębniła się z rycerstwa. Szlachcicem był ten, kto urodził się w rodzinie szlacheckiej o czym mówiła konstytucja nihil novi z 1505 r.

Osoby, które nie były szlachcicami mogły dostać się do tego stanu dzięki nobilitacji, ściśle określonym warunkom jakie musiały spełnić. Sarmatyzm rozwija się gdzieś od ok. XVI w. i jego tradycja trwa do ok. XVIII w. Sarmatyzm był ruchem tradycjonalistycznym, opierał się na więzach rodzinnych i tradycji wielopokoleniowej. Sarmatyzm był mitem, w który wierzyła szlachta. Mimo błędnie interpretowanej przeszłości ruch ten zrobił wiele dobrego w Rzeczypospolitej chociaż przyczynił się również do jej słabości – jak chociażby wprowadzenie liberum veto, które znacznie osłabiło obrady sejmowe.