Konflikt Ateny - Sparta

Konflikt o hegemonię wśród antycznych polis greckich pomiędzy dwoma najpotężniejszymi spośród nich, czyli Atenami i Spartą przewija się praktycznie przez całą historię Hellady. Swoje apogeum osiągnął on w drugiej połowie V w. p.n.e. i przybrał formę otwartej wojny, zwanej peloponeską.

Pod koniec VI stulecia p.n.e. dążąca do wzmocnienia swojej pozycji wobec sąsiadów Sparta zainicjowała powstanie sojuszu (grec. symmachia) większości państwek Peloponezu, czyli tzw. Związku Peloponeskiego. Wiodącą w nim rolę odgrywała najsilniejsza Sparta, ale również pozostali członkowie, tj. Korynt nie pozostawali bez wpływu na politykę Związku.

W odpowiedzi na konsolidację obozu pro-spartańskiego, niedługo później, wokół Aten powstał konkurencyjny Związek Morski zrzeszający ponad 150 polis z Attyki i basenu Morza Egejskiego. Jednak dominacja Aten w jego obrębie była niezwykle uciążliwa dla członków - jedynie wykonawców woli Ateńczyków, którzy zarządzali skarbem sojuszu, decydowali o składkach oraz polityce w imieniu wszystkich zrzeszonych.

Bezpośrednich przyczyn wybuchu konfliktu z lat 431-404 p.n.e. pomiędzy dwoma wrogimi obozami było trzy . Pierwszą był zatarg pomiędzy Koryntem, sojusznikiem Sparty a Korkyrą, która uzyskała poparcie i pomoc zbrojną Aten. Kolejnym krokiem ku wojnie była ustawa z 432 r. p.n.e. zamykająca przed statkami megarejskimi porty Związku Morskiego a dla Megary, sojusznika Korytu był to dotkliwy cios w handel. Trzecią bezpośrednią przyczyną wojny były liczne incydenty zbrojne pomiędzy Atenami a Koryntem, do których dochodziło na Półwyspie Chalcydyckim.

Działania zbrojne rozpoczął atak wojsk Peloponeskich na Attykę w 431 r. p.n.e. Pierwsza etap wojny, zwany od imienia spartańskiego dowódcy, archidamijskim, obfitował w liczne zwycięstwa niewątpliwie lepiej wyszkolonych Spartan. Trudną sytuację Ateńczyków pogorszyła zaraza w, przeludnionym przez okoliczną ludność szukającą schronienia za murami, mieście z lat 430-426 p.n.e. Jednak już 425 r. p.n.e. Spartańscy hoplici ponieśli pierwsze porażki (m. in. w Ambrakii oraz na wyspie Sfakterii) i sytuacja na foncie powoli odwracała się na korzyść Aten. Zmienne koleje losu w latach następnych doprowadziły do znaczącego uszczuplenia sił obu stron, w wyniku którego zdecydowano się w 421 r. p.n.e. podpisać zawieszenie broni (tzw. pokój Nikiasza), który de facto przywracał status quo sprzed rozpoczęcia wojny.

Kilka lat względnego spokoju przeciwnicy poświęcili na odbudowanie swoich armii oraz pozycji a obrębie sojuszy. Pokój jednak nie trwał długo, ponieważ już w 415 r. p.n.e. Alkibiades - młody ateński polityk, uważany za spadkobiercę Peryklesa, zdołał przekonać swoich rodaków do szalonego w gruncie rzeczy pomysłu dywersyjnego ataku na Sycylię, która regularnie zaopatrywała Spartę w zboże. Wycofany w ostatniej chwili z ekspedycji przeciwko Syrakuzom Alkibiades poczuł się oszukany i zbiegł do Sparty przyczyniając się walnie do wysłania na Sycylię posiłków wojskowych. Ponad 12 tys. żołnierzy (w tym 3 tys. doborowych hoplitów) i 200 okrętów Ateńskich do roku 413 p.n.e. zostało rozgromionych na Sycylii - tak poważne straty przyczyniły sie do powolnego rozkłady ateńskiego  imperium na Morzu Egejskim.

Ostatnio etapem wojny były już walki w Attyce. W 413 r. p.n.e. Spartanie założyli bazę wypadową w Dekelei, przejmując kontrolę nad ważniejszymi szlakami komunikacyjnymi. Ponadto dzięki doraźnej pomocy Lesbos i Chios Spartanie zdołali zbudować, mogącą konkurować z siłami Związku Morskiego, flotę. Jednak czynnikiem decydującym o ostatecznym zwycięstwie Związku Peloponeskiego był oficjalny sojusz wojskowy z królem Persji, Dariuszem II. W 405 r. p.n.e. doszło do spotkania pod Ajgospotamos potężnych flot Ateńskiej (dowodzonej przez Konona ) i Spartańskiej (dowodzonej przez Lizandra), z którego zwycięsko wyszli ci drudzy co przechyliło definitywnie szalę zwycięstwa w wojnie na stronę wspieranego przez Persów Związku Peloponeskiego. W roku następnym Lizander zajął zmuszone głodem do kapitulacji Ateny, które musiały następnie przyjąć narzucone przez zwycięzców warunki pokoju - niemal całkowita likwidacja floty, zburzenie fortyfikacji i umocnień w Pireusie, ewakuacja wojska z państw sprzymierzonych oraz rozwiązanie Związku Morskiego.

Klęska Aten była całkowita. Jednak Spartanie, mimo iż wojny nie wygrali samodzielnie, nie wynagrodzili wystarczająco swoich sojuszników wywołało ich jawne niezadowolenie, przekreślając szansę na trwałe ustabilizowanie sytuacji w Grecji.