Edward Rydz „Śmigły” - biografia, działalność przed i w czasie II wojny światowej

Edward Rydz urodził się 11 marca 1886 r. w Brzeżanach na terenach dzisiejszej Ukrainy zachodniej jako syn Tomasza Rydza - byłego wojskowego i policjanta oraz Marii z Babiaków. Był bodaj obok Józefa Piłsudskiego najwybitniejszym przedstawicielem ludzi związanych w polskim wojskiem w pierwszej połowie XX w.

Swoją karierę polityczną rozpoczął wstępując w 1908 r. do Związku Walki Czynnej - tajnej polskiej organizacji wojskowej o charakterze niepodległościowym. W czasie aktywności w ZWC zetknął się m. in. z ideologią piłsudczykowską oraz osobami takimi jak Kazimierz Sosnkowski czy Walery Sławek, co nie pozostało bez wpływu na jego dalsze losy. Pierwsze doświadczenie stricte wojskowe Edward Rydz, posługujący się wówczas pseudonimem „Śmigły”, zdobył w służbie austriackiej. Następnie współtworzył legalne już struktury paramilitarne Związku Strzeleckiego „Strzelec” w Brzeżanach a potem we Lwowie, dzięki któremu ukończył wyższy kurs oficerski. Już wówczas był osobą wysoko cenioną przez Józefa Piłsudskiego.

Po wybuchu pierwszej wojny światowej Rydz-Śmigły związany był od początku istnienia w Legionami Polskimi. Po początkowych sukcesach został 18 grudnia 1914 r. dowódcą 1 Pułku Piechoty Legionów Polskich działającego w ramach I Brygady Legionów Polskich pod osobistym dowództwem Józefa Piłsudskiego. 1 maja 1915 został mianowany podpułkownikiem.

W lipcu 1917 r. podczas tzw. kryzysu przysięgowego, podobnie jak sam Piłsudski oraz żołnierze I i III Brygady Legionów Polskich, Rydz-Śmigły odmówił złożenia przysięgi wierności niemieckiemu okupantowi, przez co został formalnie pozbawiony możliwości noszenia munduru. Kiedy internowani w twierdzy magdeburskiej byli Piłsudski oraz Sosnkowski, Rydz-Śmigły objął dowództwo nad niejawnymi strukturami Polskiej Organizacji Wojskowej, dokonując ich reorganizacji. 1 listopada 1918 r. to właśnie on zarządził mobilizację oddziałów POW, który przejęły władzę z rąk Austriaków w Krakowie oraz zainicjował powstanie lewicowego, niezależnego od Rady Regencyjnej rządu w Lublinie. Po powrocie do Warszawy Piłsudskiego został awansowany do stopnia generała podporucznika a w grudniu 1918 r. wyznaczony na Dowódcę Okręgu Generalnego Warszawa. Wkrótce skorzystał z możliwości uzupełnienia nazwiska o pseudonim z czasów walk o niepodległość zmienił formalnie swoje nazwisko na Rydz-Śmigły.

W latach 1919-1920 Rydz-Śmigły brał z powodzeniem udział w walkach z wojskami Ukrainy Naddnieprzańskiej a następnie litewsko-radzieckimi na Wileńszczyźnie. Za sprawnie przeprowadzony wspólnie z łotewskimi sojusznikami atak na miasto Dyneburg w styczniu 1920 r. został odznaczony orderem Virtuti Militari. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej dowodził 3 Armią, która wsławiła się zajęciem Kijowa w maju 1920, nie napotkawszy praktycznie żadnego oporu ze strony wroga. W obliczu kontrofensywy bolszewickiej został jednak zmuszony do ewakuacji z miasta a podczas odwrotu na Wołyń Piłsudski mianował go dowódcą całego Frontu Południowo-Wschodniego. Jego okupione wielkimi stratami zwycięstwo nad konną armią Siemiona Budionnego pozwoliło ustabilizować na jakiś czas sytuację na linii frontu. Rydz-Śmigły odegrał ponadto znaczącą rolę w osławionej bitwie warszawskiej z sierpnia 1920 r. uczestnicząc później w pościgu za rozbitą 3 Armią radziecką. Równocześnie przypadło mu w udziale zabezpieczanie od wschodu działań „zbuntowanej” Dywizji Litewsko-Białoruskiej gen. Lucjana Żeligowskiego, która z polecenia Piłsudskiego miała zająć Wilno.

Zakończenie walk oraz podpisanie pokoju ryskiego wymusiło częściową demobilizację armii polskiej. Rydz-Śmigły z wojny wyszedł jako praktycznie najbliższy zaufany Józefa Piłsudskiego, który darzył go wielkim szacunkiem za charakter oraz profesjonalizm z jakim wykonywał najtrudniejsze rozkazy. Dzięki temu został mianowany Inspektorem Armii nr I oraz obdarzony szerokimi kompetencjami wojskowymi na najbliższe lata. Rydz-Śmigły nie brał czynnego udziału w przewrocie majowym z 1926 r., gdyż wówczas przebywał na Wileńszczyźnie podporządkowując sobie tamtejsze organa władzy cywilnej. W sanacyjnym państwie nie mieszał się praktycznie do polityki, skupiając się na doglądaniu spraw wojskowych, na których znał się zdecydowanie lepiej.

12 maja 1935 r. na łożu śmierci, Piłsudski wezwał do siebie na osobistą rozmowę właśnie Rydza-Śmigłego i prawdopodobnie przekazał mu swoją wole odnośnie organizacji wojska polskiego po jego śmierci. W następnych dniach prezydent Mościcki powierzył Rydzowi-Śmigłemu urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, który wcześniej piastował właśnie Marszałek. Kontrkandydatem na to stanowisko był gen. Sosnkowski, ale Mościcki w porozumieniu z premierem Sławkiem uznali, że lepszym wyjściem będzie powierzenie go niemieszającemu się w politykę Rydzowi-Śmigłemu.

Jego pozycja w kraju po objęciu urzędu GISZ znacznie wzrosła. Śmierć Piłsudskiego wymusiła niejako również jego zaangażowanie w życie polityczne. We wrześniu 1935 r. działając w porozumieniu z prezydentem Mościckim doprowadził do dymisji Walerego Sławka z funkcji premiera. Z czasem wokół Śmigłego-Rydza (w 1936 r. oficjalnie zmienił szyk swojego nazwiska) zaczął roztaczać się swoisty kult, na kształt tego jakim darzony był Piłsudski. W lipcu 1936 r. na mocy specjalnej decyzji premiera Sławoj-Składkowskiego Śmigły-Rydz stał się drugą po prezydencie osobą w państwie, czym zburzony został de facto ustalony w konstytucji kwietniowej porządek.

Kolejnym ważnym krokiem w karierze energicznego wojskowego było mianowanie go Marszałkiem Polski w dniu 10 listopada 1936 r. - tego samego dnia Śmigły-Rydz został również odznaczony Orderem Orła Białego. W następnych latach nowy Marszałek osiągnął dominującą pozycję w państwie. Nie udało mu się ostatecznie doprowadzić do trwałej stabilizacji stosunków polsko-niemieckich a za spore sukcesy Polski uważał m. in. wymuszenie na Litwie wznowienia stosunków dyplomatycznych oraz zyski terytorialne na Zaolziu. W lecie 1939 r., kiedy konflikt z Niemcami był już niemal nieunikniony stał na twardym stanowisku nie akceptowania zaborczych żądań hitlerowców i płomiennie przemawiał do narodu i żołnierzy, przygotowując ich niejako psychicznie do wojny.

1 września 1939 r. prezydent Mościcki mianował Marszałka Śmigłego-Rydza Naczelnym Wodzem. Rozpaczliwe próby organizowania obrony na terytorium kraju zakończyły się niepowodzeniem - wróg konsekwentnie parł w stronę stolicy. W obliczu agresji rosyjskiej i beznadziejnej sytuacji taktycznej w jakiej znalazła się Polska, Marszałek Śmigły-Rydz wraz ze swoim Sztabem oraz resztą władz krajowych przekroczył 18 września granicę z Rumunią.