Monety obiegowe - historia

O obiegu monety wiadomo jest zwłaszcza dzięki aktom prawnym danego państwa, w tym – aktom zakazującym używania obcych monet, co miało służyć propagowaniu własnych (rodzimych) nominałów. Od czasów średniowiecza można przyjąć, że wartość monety była określana ilością kruszcu. W handlu, gdzie należało przemierzać duże odległości, ważne było, aby kruszcu było jak najwięcej, jak najlepszej jakości. Cenne było więc szczególnie złoto. Liczyło się wygodne przenoszenie monet, a jednocześnie możliwość kupienia za nie jak najcenniejszych rzeczy (a więc drogich). W Polsce złote monety nie były popularne, zamiast nich posługiwano się czystym złotem, jeżeli była potrzeba zawarcia takiej transakcji. Złota moneta natomiast, dukat, była bita jedynie za czasów Władysława Łokietka, a następnie – by uczcić koronację Aleksandra Jagiellończyka.
 
Handel rodzimy miał inne wymagania – wystarczała drobna moneta miedziana, ale ponieważ jej wartość była psuta różnego rodzaju spekulacjami, wciąż liczyła się ilość kruszcu, zwłaszcza srebra. W średniowieczu na porządku dziennym było też dzielenie monety – robiono to, gdy potrzebny był niższy „nominał”, co było pewną oczywistością, gdy chodziło o zawartość kruszcu. Były jednak także przypadki, kiedy ułamywano, a najczęściej obrzynano, monety w celu oszukiwania; zmniejszano w ten sposób jej wartość.

Czas użytkowania danej monety był bardzo różny, nakładała się chociażby na to sytuacja polityczna w państwie. Obserwując to zjawisko na przykładzie Polski, można stwierdzić, że aż do wieku XIV następuje skrócenie czasu użytkowania monety – już od drugiej połowy XII wieku wynosił on jedynie kilkanaście lat, podczas gdy w wieku XI ponad 100 lat. Wynikało to z ciągłych renowacji monetarnych. Dopiero od wieku XIV ponownie czas użytkowania wzrósł i zaczął osiągać 200 lat.

Najbardziej popularne średniowieczne monety europejskie, będące w powszechnym obiegu, to denar i obol. W Polsce denar aż do końca XIII wieku był jedyną produkowaną monetą. Była to najmniejszych rozmiarów monetą. Jego waga ulegała ciągłemu spadkowi i to bardzo drastycznemu – od 1,5 g do ok., w XII wieku, 0,15g. Denar był równy 1/240 grzywny (grzywna miała ciężar ok 210 g). Obol natomiast w Polsce prawdopodobnie wcale nie był produkowany. Jego wartość wynosiła 1/480 grzywny.

W Polsce w obiegu był także ternar – nazwa specyficzna właśnie dla Polski – i określano tak potrójną wielokrotność denara (jego waga wynosiła 0,75 g). W Polsce dużą popularność w średniowieczu zyskał też kwartnik, który uległ emancypacji od denara. Odpowiadał 1/96 grzywny. Warto także pamiętać o groszu, który to początkowo oznaczał dużą monetę i był produkowany we Włoszech, Francji, a następnie Czechach, a od II połowy XIV wieku w Polsce.