Rządy parlamenatrne w Polsce 1921-1926 - II RP

Polski system parlamentarny w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości był niezwykle słaby. Głównym problemem okazała się sama konstytucja marcowa, która była ustawą niedostosowaną do realiów kraju bez bogatej tradycji demokratycznej (w nowoczesnym tego słowa rozumieniu).

Niemal natychmiast po rozpoczęciu obrad do głosu doszły kwestie, które do tej pory, ze względu na priorytet walki o niepodległość, były tłumione. Przede wszystkim w bardzo ostrym konflikcie znalazła się opcja narodowa, której przedstawicielem był Roman Dmowski z obozem piłsudczyków. W konsekwencji tego sporu mnożyły się kolejne podziały wewnątrz samego sejmu i dochodziło do sytuacji, że w parlamencie działało czasami nawet 17 partii. Nie mogło być zatem mowy o stabilności rządowej – każda zmiana sojuszy powodowała obalenie premiera. Rządy pozaparlamentarne, forsowane przez Piłsudskiego, z powodu ciągłych ataków endecji, również nie przyniosły wymiernych korzyści.

Wybory do sejmu i senatu I kadencji, które odbyły się 5. listopada 1922 roku, przyniosły zwycięstwo stronnictwa określanego jako Chjeno – Chrześcijańska Jedność Narodowa. Różnice były jednak tak niewielkie, że żadne ugrupowanie nie było w stanie utworzyć rządu większościowego. Miesiąc później na stanowisko prezydenta RP wybrany został Gabriel Narutowicz i doszło do pierwszego z wielu kryzysów politycznych. Z wyborem tym bowiem nie potrafiła pogodzić się endecja – rozpętano nagonkę, organizowano manifestacje. Pomimo że zwolennicy Dmowskiego robili wszystko, aby nie dopuścić do zaprzysiężenia, ta oficjalnie miała miejsce 14 grudnia. Nacjonalistyczna furia nie zelżała i dwa dni później, podczas uroczystości otwarcia wystawy w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych, prezydent Narutowicz został zastrzelony przez malarza Eligiusza Niewiadomskiego.

Wydarzenie to wstrząsnęło opinią publiczną, która odsunęła się od opcji Dmowskiego. Reakcja strony rządowej, jak na ówczesne warunki, byłą bardzo stonowana – ograniczono się jedynie do wprowadzenia stanu wyjątkowego w stolicy. 20. grudnia Zgromadzenie narodowe wybrało Stanisława Wojciechowskiego na urząd prezydenta RP.

Kolejne lata również nie należały do spokojnych. Dramatyczna sytuacja gospodarcza w roku 1923 spowodowała, że coraz częściej wybuchały strajki. Domagano się ustąpienia rządów Chjeno-Piasta, z premierem Witosem na czele. Wobec niemożności opanowania sytuacji wprowadzono stan wyjątkowy, co jeszcze bardziej zmotywowało manifestantów do kontynuacji strajku. 6. listopada 1923 r. doszło w Krakowie do krwawych starć opozycji z policją i wojskiem, w wyniku których zginęło trzydzieści osób. Wypadki te doprowadziły do upadku rządu Witosa.

Kolejny, 1924 rok, był czasem w miarę spokojnym. Premierem został Władysław Grabski i kraj wszedł na drogę brutalnych, lecz koniecznych reform. Okres stabilizacji był jednak bardzo krótki. Swe niezadowolenie coraz śmielej wyrażały mniejszości na Kresach Wschodnich, gospodarka, za sprawą wojny celnej z Niemcami, znów znalazła się w kryzysie, a postanowienia konferencji w Locarno były klęską polityki zagranicznej. Wszystko to spowodowało, że w listopadzie 1925 r. Grabski podał się do dymisji. Od tego momentu nikt nie potrafił już zapanować nad sytuacją wewnętrzną i kraj szybko zmierzał w kierunku wojskowego zamachu stanu, który zupełnie zreorganizował scenę parlamentarną.