Polsko-brytyjski układ sojuszniczy

Wzrostem znaczenia państwa niemieckiego w Europie niepokoiły się nie tylko bezpośrednio zagrożone hitlerowską agresją Polska czy Czechosłowacja, ale także tzw. państwa starego ładu, czyli Anglia i Francja, które za wszelką cenę dążyły do utrzymania stanu równowagi na kontynencie ustalonego na konferencji wersalskiej w 1918 r. Wobec kolejnych aneksji dokonywanych przez zaborczy reżim hitlerowski i fiaska dotychczasowej polityki ustępstw zachodnie mocarstwa postanowiły wymusić na Rzeszy zmianę kursu poprzez system sojuszy oraz gwarancji pomocy w razie wybuchu wielkiego konfliktu.

Do nieformalnego zbliżenia na linii Warszawa-Londyn doszło już w pierwszym części 1939 r. Najpierw 31 marca rząd brytyjski zaoferował swoją pomoc w razie jakiejkolwiek agresji na państwo polskie, a tydzień później rozszerzył porozumienie na obustronne gwarancje polsko-brytyjskie, podpisane podczas londyńskiej wizyty ministra spraw zagranicznych RP, Józefa Becka oraz jego brytyjskiego odpowiednika, lorda Edwarda Halifaxa. Z czasem jednak nieoficjalne zapewnienia uznano za zbyt niepewne wobec stale zmieniającej się sytuacji w Europie.

Do zawiązania formalnego sojuszu Polski w Wielkiej Brytanii doszło 25 sierpnia 1939 r. a w imieniu swoich rządów podpisali go ambasador Polski w Londynie - Edward Raczyński oraz minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii - lord Halifax. Traktat był dokumentem uznawanym przez prawo międzynarodowe i był pierwszym tego rodzaju dwustronnym sojuszem Londynu z państwem leżącym na wschód od Renu.

Układ zobowiązywał obie strony do udzielania sobie natychmiastowej i bezwarunkowej pomocy w razie agresji ze strony jakiegokolwiek państwa trzeciego, wliczając również przypadek tzw. agresji pośredniej, czyli wrogiego ataku na Wolne Miasto Gdańsk, Litwę, Belgię czy Holandię. Zabroniono było ponadto podpisywanie separatystycznego pokoju z agresorem w przypadku kiedy druga strona wciąż prowadzić miała działania wojenne. Traktat składał się z dwóch części: oficjalnej oraz protokołu tajnego, która precyzował, że pod pojęciem „europejskiego mocarstwa”, które rzekomo miało dokonać agresji, rozumie się tylko i wyłącznie hitlerowskie Niemcy. Sojusz został zawarty na okres pięciu lat z opcją automatycznego przedłużenia przypadku braku wypowiedzenie jego warunków przez jedną ze stron.

Sojusz z Wielką Brytanią rozbudził w kraju na Wisłą nadzieje, że może uda się uniknąć wojny z Niemcami. Jednak Hitler świadomy iluzoryczności brytyjskich gwarancji wobec Polski, mimo swojego początkowego zdziwienia, nie zamierzał rezygnować ze swoich wcześniejszych planów. Porozumienie Londynu z Warszawą zaniepokoiło jednak włoskiego dyktatora Benito Mussoliniego, który oświadczył Hitlerowi, że nie przystąpi do planowanej na 26 sierpnia wojny z powodu niewystarczającego przygotowania. Fakt ten zmusił niemieckich sztabowców do przesunięcia rozpoczęcia realizacji planu „Fall Weiss” na dzień 1 września 1939 r.

Górnolotne zapewnienia rządu brytyjskiego o przyjaźni okazały się jednak mrzonką. Od agresji Hitlera na Polską musiały minąć aż dwa dni zanim Wielka Brytania wypowiedziała Niemcom wojnę - 3 września 1939. Ponadto realne wsparcie sojuszników z zachodu nijak miało się do deklaracji zawartych w traktacie z 25 sierpnia, ponieważ wzmożoną akcją dyplomatyczną oraz prowizoryczną blokadą morską Londyn nie zrobił nic.

Skazana na osamotnioną wojnę z całą potęgą militarną Rzeszy, Polska była faktycznie bez szans. Gdyby sojusznicze armie Wielkiej Brytanii i Francji realizując wcześniejsze zobowiązania dokonały zmasowanego ataku na tyły niemieckich wojsk, wówczas wojna potoczyć mogłaby się zupełnie inaczej.