Dynastia saska - panowanie Sasów

Epoka saska to w Polsce określenie mówiące o okresie dziejów obejmujących czasy panowania Augusta II Mocnego (1770-1733; panował od roku 1769) oraz jego syna Augusta III (1696-1763; królem Polski od 1733 roku). To okres, w którym zauważalny stał się już bardzo wyraźnie upadek wewnętrzny państwa polskiego. Widać to najwyraźniej na przykładzie wszystkich kłótni, jakie toczyły się między królami a szlachtą, co dało sposobność do mieszanie się obcych państw w sprawy Rzeczpospolitej (obie strony konfliktu odwoływały się do pomocy zewnętrznej). Pierwszy władca miał ambicję uczynienia ze swego nowego królestwa silnej monarchii, którą bez przeszkód rządziłby. Szybko jednak w części poddanych zyskał wrogów, bowiem szlachta polska, która do tego czasu otrzymywała przywileje i była przyzwyczajona, że jej zdanie ma znaczenie, nie wyobrażała sobie teraz, aby król mógł jej rozkazywać, a nie dyskutować z nią.

Epoka saska rozpoczęła się wojną ze Szwecją, która jedynie przysporzyła kolejnych wrogów królowi wśród poddanych. Ci, którzy lojalnie przy nim stali, musieli wdać się w bratobójczą walkę. Część szlachty oferowała koronę Stanisławowi Leszczyńskiemu, co będzie problemem jeszcze za panowania Augusta III – jego prawa do tronu wciąż będą podnoszone i wykorzystywane przeciwko Sasom.

Epoka saska to także okres konfederacji zawiązywanych przeciwko królowi oraz zrywania sejmów. Chociaż można odnotować pozytywne aspekty, to raczej zawierają się one w królewskich chęciach, a nie wymiernych korzyściach – i to chęciach Augusta II Mocnego, bowiem August III nie odziedziczył po ojcu pozytywnych cech. Polski nie lubił i nie rozumiał. Mimo to jego koronacja na króla zapisała się w historii, a to dzięki kompozycjom Jana Sebastiana Bacha napisanym z tej okazji. Współcześni widzieli jednak to, co było najbardziej wyraźne – zupełną anarchię i brak silnej władzy centralnej. Zarówno filozofowie europejscy, jak i władcy głośno zaczęli zastanawiać się nad dalszym losem Polski, co już niebawem da skutek w postaci rozbiorów. Nieprzypadkowym było powiedzenie: „Za króla [Sasa] jedz, pij a popuszczaj pasa”.

Epoka saska oznaczała porażkę na płaszczyźnie politycznej. Zarówno August II Mocny, jak i jego syn nie rozumieli Rzeczpospolitej i zupełnie nie potrafili dać sobie rady ze „złotą wolnością szlachecką”. Wsparcia szukano u obcych monarchów, co wytworzyło bardzo niebezpieczną sytuację dla państwa polskiego. Jednak nie jedynie walka królów ze szlachtą stanowiła problem. Dopełnieniem obrazu jest to, co działo się w literaturze, a dokładniej fakt, że nic się nie działo. Kultura zamarła w miejscu, stąd też wzięło się określenie „noc saska”. Nie była to wina władców, ale niefortunnego zbiegu okoliczności – wraz z wiekiem XVIII odeszli najwybitniejsi pisarze epoki, co stało się już symboliczne. Zmarli: Jan Chryzostom Pasek, autor „Pamiętników”, Wespazjan Kochowski, autor „Psalmodii polskiej” oraz Wacław Potocki.

Ten ostatni już w wieku XVI dostrzegał upadek Rzeczpospolitej i przestrzegał przed szlacheckim rozpasaniem. Ze względu na wczesną śmierć ojca wraz z rodzeństwem bardzo wcześnie musiał zająć się majątkiem, następnie podjął służbę wojskową. Był bacznym obserwatorem rzeczywistości i wnikliwym jej krytykiem, czego dał wyraz w „Zbytkach polskich”, czy też „Nierządem Polska” stoi. W tym ostatnim utworze trafnie podsumował sytuację w kraju, która pełnię ilustracji zyska właśnie w czasach saskich. Wystarczy zacytować choćby fragment: „Nierządem, powiedział ktoś dawno, Polska stoi;/ Gdyby dziś pojźrał z grobu po ojczyźnie swojej/ Zawołałby co garła: Wracam znowu, skądem,/ Żebym tak srogim z Polską nie ginął nierządem!/ Co rok to nowe prawa i konstytucyje,/ Ale właśnie w tej wadze jako minucyje:/ Póty leżą na stole, póty nam się zdadzą,/ Póki astrologowie inszych nie wydadzą...”.