Państwo mongolskie - organizacja państwa mongolskiego

Aż do wieku XIII Mongołowie zasiedlający tereny Mongolii, Mandżurii i południowej Syberii nie funkcjonowali wewnątrz żadnego zorganizowanego państwa. Prowadzili oni koczowniczy tryb życia utrzymując się głównie z pasterstwa na niezbyt urodzajnych terenach. Skutkami zmian społecznych w wieku XII było utworzenie tzw. ord. Wtedy to bowiem posiadacze największych majątków uzależniali od siebie uboższych krewnych i tym samym powstawały pierwsze zręby plemion, w których nieograniczona władza należała do wielkiego chana.

Ordy miały charakter militarny – dokonywały najazdów na bogatsze ludy i państwa Azji. W krótkim czasie Mongołowie przejęli kontrolę nad północno-wschodnim odcinkiem jedwabnego szlaku, co poskutkowało przyspieszeniem tworzenia zorganizowanych struktur.

Tym, któremu udało się zjednoczyć wszystkie plemiona mongolskie, był Temudżyn, znany bardziej jako wielki chan – Czyngis-chan. Zwyciężając w roku 1206 Ong-chana stał się on niepodzielnym władcą azjatyckiego stepu. Opierając swe rządy na nieustannym podboju, udało się Czyngis-chanowi w przeciągu dwudziestu lat zbudować olbrzymie państwo sięgające od Chin północnych aż po Kaukaz i Morze Kaspijskie. Kluczem do sukcesów chana była znakomita organizacja sił zbrojnych.

Armia została podzielona według systemu dziesiętnego (dziesiątki, setki, tysiące wojowników) na oddziały, pomiędzy którymi żołnierze nie mogli się przenosić. Ściśle respektowano również wertykalny system hierarchii dowódczej. Armia, na którą składała się sama konnica, bez taboru, była w stanie niezwykle szybko się przemieszczać, co z kolei było źródłem wielu jej zwycięstw. Taktyka bitewna Mongołów opierała się bowiem na szybkich manewrach – nagłych atakach, pozorowaniu ucieczek i nieustannych zwrotach. Kierowanie walką leżało w kompetencji wodza naczelnego, który przebieg konfliktu obserwował ze wzniesienia.

Bardzo ważną rolę w mongolskich armiach miał zwiad, który każdorazowo wysyłano w celu zbadania możliwości militarnych przeciwnika. Od oceny wysłanników zależało, czy główne uderzenie nastąpi natychmiast, czy np. dopiero za kilka lat. Szybkie przemieszczanie się zwiadowców oraz małych oddziałów zaczepnych powodowało wśród ludności przeświadczenie, iż mają do czynienia ze znacznie liczniejszymi siłami. Europejskie armie feudalne, przystosowane do pewnych schematów rozgrywania bitwy, początkowy były zupełnie bezradne wobec chaotycznej na pozór taktyki najeźdźców. Przerażenie budził również zastosowanie przez Mongołów – przejętego od Chińczyków – prochu strzelniczego.

Na terenach przez siebie zajętych Mongołowie nie organizowali własnych struktur ograniczając się jedynie do nakładania danin (w formie pieniężnej dla ludów osiadłych i w bydle dla koczowników). Częstokroć zdarzało się, iż dawni władcy zachowywali swoje stanowiska, jeśli tylko sumiennie wywiązywali się z nałożonych na nich powinności. W przypadku buntu Mongołowie natychmiast odwoływali się do zastosowania przemocy o niewyobrażalnej skali (mordowanie i zrównywanie z ziemią całych miast i wsi). W przypadku podejrzeń o nielojalność natychmiast następowało zastąpienie przywódcy innym.

Kontrola nawet najdalej oddalonych terenów nie byłaby możliwa bez zorganizowania poczty konnej, która dostarczała rozkazy ze stolicy – Karakorum. Mongołowie na początkowym etapie budowy swego państwa czerpali wzory głównie z Chin (pismo, kancelaria). Jednocześnie jednak posiadali zdolność przyswajania doświadczeń wyżej rozwiniętych ludów, które dostały się pod ich panowanie. Ludzi odznaczających się umiejętnościami, zwłaszcza z zakresu rzemieślnictwa, oraz wiedzą oszczędzano i przenoszono do stolic mongolskich, które z czasem przybierały postać dużych ośrodków miejskich.

Władza zwierzchnia wielkiego chana nie utrzymała się jednak zbyt długo, bowiem już na początku XIV wieku władcy państw mongolskich stali się niezależni. W pamięci Europejczyków najmocniej zapisała się Złota Orda, która w wiekach XIV i XV mocno nękała państwa południowe i wschodnie (zwłaszcza Ruś Kijowską).