Magna Charta Libertatum - Wielka Karta Swobód - początki parlamentaryzmu w Anglii

Przegrana przez Jana bez Ziemi wojna z królem francuskim Filipem II Augustem oraz konieczność oddania mu kontynentalnych posiadłości Plantagenetów (1206) stały się przyczyną chęci odwetu ze strony angielskiego króla za doznane upokorzenia. W tym celu około roku 1213 Jan przystąpił do organizowania licznej armii, która pozwoliłaby mu odzyskać utracone terytoria. Wiązało się to oczywiście z nałożeniem na społeczeństwo angielskie olbrzymich nadzwyczajnych podatków na cele wojenne, co spowodowało gwałtowny sprzeciw najbardziej dotkniętych klas, czyli szlachty, duchowieństwa i mieszczaństwa. Dodatkowo opozycję wobec działań króla wzmacniał jego otwarty konflikt z papieżem Innocentym III, który nie zaakceptował królewskiej nominacji dla nowego biskupa Canterbury i nałożył na Jana interdykt.

Ostatecznie – wojenna kampania na północy Francji zakończyła się spektakularną klęską armii angielskiej, a spór o biskupstwo Canterbury doprowadził do ukorzenia się Jana bez Ziemi przed obliczem papieża. Te dwa wydarzenia wybitnie przyczyniły się do utraty części autorytetu króla w oczach opinii międzynarodowej, a zwłaszcza poddanych. Ci, widząc jego nieciekawą pozycję, postanowili wykorzystać ten fakt dla osiągnięcia swoich celów i ukrócić tym samym samowolę Jana bez Ziemi w kwestii podatkowej. Wspierani przez kościół  feudałowie angielscy kategorycznie zażądali wówczas od władcy formalnego potwierdzenia przywilejów nadanych im przez jego poprzedników. Nie chcąc znacząco osłabić swojej pozycji w państwie, król początkowo odmówił, ale w obliczu groźby wybuchu wojny domowej, która mogłaby go kosztować nawet utratę korony, postanowił ostatecznie ulec.

W roku 1215 podpisana została pomiędzy królem jako seniorem i jego wasalami umowa, która do historii przeszła pod nazwą Wielkiej Karty Swobód (łac. Magna Charta Libertatum). Jej postanowienia stanowiły poważne ograniczenie dla władzy królewskiej, która traciła część swoich dotychczasowych prerogatyw (głównie w kwestiach sądownictwa i skarbu) na rzecz szlachty. Jan bez Ziemi zmuszony został do potwierdzenia, zgodnie z życzeniem opozycji, wszystkich wcześniejszych przywilejów i nadań, jakie szlachta i mieszczaństwo (głównie stołeczne) otrzymały jeszcze za czasów króla Henryka I. Ponadto od tej pory wszystkie decyzje dotyczące nałożenia nowych podatków władca musiał konsultować z Radą Królewską – nowo powstałym organem  reprezentacyjnym szlachty.

Na mocy postanowień Wielkiej Karty Swobód powszechnie wprowadzona została w kraju wolność osobista, tzn. zakaz przetrzymywania poddanego bez prawomocnego wyroku oraz wprowadzono szereg korzystnych dla szlachty zmian w sądownictwie, np. baronowie i hrabiowie mogli być sądzeni tylko przez instancje sądowe równe sobie czy  też ograniczenie kompetencji sądów królewskich. Bardzo ważną i bezprecedensową częścią umowy z roku 1215 były artykuły mówiące o możliwości wypowiedzenia królowi posłuszeństwa w przypadku, gdyby ten jawnie nie respektował bądź naruszał jej postanowienia.

Wielka Karta Swobód była początkiem długiej i burzliwej drogi do ukształtowania się zasad parlamentaryzmu w Anglii, stanowiła podstawę walki o przestrzeganie wolności obywatelskich, a także tworzyła fundament przyszłego porządku konstytucyjnego. Jej postanowienia były wielokrotnie potwierdzane przez kolejnych monarchów.