Panowanie Kazimierza Wielkiego - ocena rządów

Kazimierz Wielki jest bezsprzecznie jednym z najwybitniejszych władców polskich epoki średniowiecza, wyróżniającym się także zasługami na arenie ogólnoeuropejskiej.

W momencie obejmowania przez niego rządów po zmarłym w 1333 roku Władysławie Łokietku, niedawno zjednoczone Królestwo Polskie było państwem bardzo słabym, prowizorycznie połączonym nietrwałymi więzami w jeden organizm, stale zagrożonym przez silniejszych sąsiadów oraz znajdującym się w trudnej sytuacji ekonomicznej i gospodarczej. Umiejętna polityka zagraniczna, którą cechował wyjątkowy pragmatyzm, realizm, a także znajomość realiów epoki, pozwoliła Kazimierzowi Wielkiemu w trakcie swojego panowania wynieść Polskę do roli liczącego się w Europie lokalnego mocarstwa. Królowi z pozycji „krakowskiego królika” – jak pogardliwie nazywali go jego przeciwnicy, pozwoliła awansować do roli szanowanego arbitra oraz partnera i sojusznika cesarza.

Kazimierz Wielki w czasie swoich niemal czterdziestoletnich rządów praktycznie podwoił terytorium państwa polskiego, przyłączając m. in. Ruś Halicko-Włodzimierską, Podole oraz częściowo Mazowsze. Ostatecznie pomimo starań nie udało mu się przyłączyć historycznie polskich, utraconych w latach ubiegłych dzielnic: śląskiej z Wrocławiem oraz pomorskiej z Gdańskiem. Bowiem książęta śląscy nie widzieli korzyści w przynależności do Królestwa Polskiego, mając świadomość, że większe profity z handlu czekają ich u boku króla czeskiego, natomiast pozycja Zakonu Krzyżackiego na Pomorzu umacniana była poprzez międzynarodowe poparcie dla wielkiego mistrza (papiestwo, cesarstwo, Luksemburgowie), wobec którego polski król nie mógł w pojedynkę wiele zdziałać.

Kazimierz Wielki był wiernym kontynuatorem piastowskiej linii politycznej, opartej na kierowaniu się ku zachodowi i kontroli dorzecza rzeki Odry. Zarzuty niektórych historyków, jakoby zapoczątkował on zgubny dla Polski w dłuższej perspektywie tzw. „zwrot na wschód” są nie do końca słuszne, bowiem królewskie zaangażowanie na Rusi miało jedynie wzmocnić wątły potencjał ludzki państwa polskiego, aby skuteczniej móc walczyć o swoje racje z zaborczymi sąsiadami. Miało również na celu przejęcie kontroli nad intratnymi szlakami handlowymi z Krakowa poprzez Lwów i Kijów nad Morze Czarne, co mogło dodatkowo zachęcić do integracji z Polską społeczeństwo śląskie.

Wielkie sukcesy Kazimierz święcił także w polityce wewnętrznej. Zdołał on wydatnie poprawić stan królewskiej skarbony (wprowadzając m. in. reformę monetarną) i ustabilizować kraj pod względem gospodarczym oraz korzystnie zwiększyć tempo urbanizacji kraju poprzez zachęcenie do osiedlania się w Polsce osadników z zachodu. Był ponadto mecenasem kultury i sztuki, wielkim budowniczym i fundatorem oraz wybitnym reformatorem (prawo, administracja). Do największych osiągnięć panowania Kazimierza Wielkiego zaliczyć trzeba również powstanie w Krakowie w roku 1364 pełnoprawnego uniwersytetu, który w niedługim czasie stał się jedną z najbardziej renomowanych uczelni na kontynencie.