Kryzys gospodarczy w Rzeczpospolitej XVI wieku

Kryzys gospodarczy w Rzeczypospolitej zaczyna się w momencie przekształcenia gospodarki czynszowej na bardziej zaawansowaną gospodarkę w formie folwarczno-pańszczyźnianej, który to system zaczął dominować w Rzeczypospolitej. Jego podstawą było gospodarstwo rolne i jego wyroby.

Folwark polegał na zbycie towaru, gwarantującym zyski w momencie wyrobienia planowanej normy. Z początku panowało przekonanie o tzw. dogmacie spichlerza. Rzeczypospolita była uważana za państwo bez zboża którego inni nie są w stanie się wyżywić. Początkowo rzeczywiście system folwarczno-pańszczyźniany przynosił zyski właścicielom, którzy otrzymywali ogromne dochody, niezależnie od nakładów inwestycyjnych. Proces ten prowadził do ugruntowania się gospodarki ekstensywnej, czyli takiej, w której wzrost produkcji osiąga się poprzez powiększenie areału upraw, nie zaś przez wzrost wydajności pracy i plonów. Efektem tego był kryzys spowodowany tym, że prowadzenie produkcji towarowej wiązało się z minimalnymi nakładami pieniężnymi. Dodatkowo dochodziło zacofanie techniki rolnej i wyzysk poddanych.

Gospodarka folwarczno-pańszczyźniana zaczęła mieć kłopoty, na skutek spadku w Europie popytu na polskie zboże, które według szlachty było chlebem całej Europy. Nastapił również upadek gospodarki chłopskiej, w owym czasie stanowiącej trzon folwarku. Dodatkowo doszedł czynnik militarny – uciążliwe wojny i nieustanne potyczki osłabiały kondycję całego kraju.  Zubożenie chłopów i zerwanie ich kontaktu z rynkiem pozbawiło miasta źródeł ich zysku. Nastapił proces agraryzacji miast, czyli rozrostu ich funkcji rolniczych. Upadek gospodarczy najsilniej odczuł skarb państwa. Problem militarne i braki finansowe skłaniały do emisji niezbyt wartościowej monety i jej zdeprecjonowania. Straty ludnościowe, choroby i epidemie również odcisnęły swoje piętno na gospodarce.