Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów z roku 20 X 1791 - tło historyczne i postanowienia

Próba zreformowania podupadającej w XVIII wieku Rzeczypospolitej nie mogła ominąć także jej stosunków z Litwą, z którą wszak Polska tworzyła od 1 VII 1569 roku unię. Dlatego też obok konstytucji z 1791 roku, która wydatnie reformowała kraj czyniąc z niego nowoczesne i sprawnie działające państwo, spisano ustawę, która stosunki między bratnimi narodami miała na nowo ustanawiać. Było to Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów z 20 października 1791 roku. Poprzedzały je inne kroki, które miały za zadanie spoić Polskę i Litwę, a były to zatwierdzone przez wspomnianą konstytucję komisje wspólne dla obu państw: Komisja Wojskowa Obojga Narodów oraz Komisja Edukacji Narodowej. W lipcu 1791 roku utworzono także Komisję Policji Obojga Narodów, w której udział mieli zarówno Polacy jak i Litwini.

Jak już wspomniałem, Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów zostało podpisane 20 października 1791 roku. Składa się ono z preambuły oraz pięciu punktów, a wreszcie i zakończenia. Owe punkty to przede wszystkim gwarancje dla Litwy, takie jak choćby równa liczba przedstawicieli w Komisji Wojskowej oraz w Komisji Skarbowej, a przewodnictwo owych komisji miało być przemienne, w równym wymiarze czasu. Również względem ministrów i urzędników miała istnieć równowaga pomiędzy Koroną a Litwą. Jeśli chodzi o finanse, to kasa skarbowa Wielkiego Księstwa Litewskiego miała pozostać na Litwie. Co do sądów i wszelkich spraw sądowych dotyczących obywateli litewskich - miały one być prowadzone przez wydzielony dla Wielkiego Księstwa Litewskiego sąd.

Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów to niewątpliwie duży sukces zarówno dla Korony, jak i dla Wielkiego Księstwa Litewskiego. Strona Polska poczyniła liczne ustępstwa czyniąc z Litwy równoprawnego partnera politycznego w tworzonej przez oba narody federacji. Dobre stosunki między oboma krajami miały zagwarantować ich prawidłowy rozwój oparty na równouprawnieniu, uczciwym współudziale przy władzy oraz zyskach, ale i jednakowej odpowiedzialności  za poczynione kroki. Niestety sąsiedzi Rzeczpospolitej dostrzegali w jej wzmocnieniu zagrożenie dla swoich interesów i wkrótce miały one zaingerować w wewnętrzne sprawy Polski wysyłając w jej kierunku z trzech stron wielkie armie.