Jan III Sobieski - znaczenie jego rządów dla Polski

Jan III Sobieski w momencie, gdy obejmował polski tron świadomy był, iż należy skorygować cele polityki wewnętrznej i zewnętrznej. Wpływ na tę postawę miał niewątpliwie pobyt Sobieskiego na dworze Jana Kazimierza w latach  50-tych XVII wieku.

Alternatywa w polityce międzynarodowej wyglądała następująco; walczyć z Austrią przeciwko Turcji lub związać się z Francją i Szwecją w interesie obrony Pomorza i odzyskania Prus Książęcych. Sobieski, doraźnie wybrał opcję pierwszą, uważał bowiem za konieczne odzyskanie straconych terenów, a następnie podpisanie korzystnego pokoju z mocarstwem tureckim. Plan ten nie został jednak do końca wypełniony - wojna z lat 1675-1676 zakończona została rozejmem w Żórawnie, który przewidywał, iż Kamieniec Podolski pozostanie przy Turcji, natomiast Polska dostała prawo do Białej Cerkwi.

Priorytetu działań „polityki bałtyckiej” również nie udało się zrealizować. Powodem fiaska była głównie postawa Francji, która wycofała się z wcześniejszych zobowiązań wspierania finansowego strony polskiej przeciwko Brandenburgii w Prusach Książęcych, podpisując z tym krajem w roku 1679 traktat pokojowy.

Lata 1676-1683 to okres względnego spokoju na arenie międzynarodowej dla strony polskiej – król nie angażował się w żadne konflikty i bitwy. Sobieski w owym czasie skupił się więc na polityce wewnętrznej, próbując wzmocnić swą pozycję. Starania te spotkały się jednak z silną opozycją ze strony szlachty i magnatów. W Małopolsce uknuto nawet spisek detronizacyjny, by obalić Sobieskiego, a tron przekazać niemieckiemu księciu Karolowi Lotaryńskiemu. Polskim możnym nie przypadły do gustu pomysły władcy, który postulował m.in. zmniejszenie roli sejmików i elekcję vivente rege. O ile zamysł Sobieskiego mógł być słuszny, to jednak przyznać należy, że nie był on wytrawnym politykiem, co zadecydowało o niemożności przeforsowania reform. Również stosunki z Wielkim Księstwem Litewskim nie były mocną stroną monarchy. Mianowani przez niego na istotne stanowiska Sapiehowie, coraz częściej przyłączali się do opozycji antykrólewskiej, której początki datuje się już na czasy elekcji (w roku 1674).

Sukcesem natomiast bez wątpienia była reforma i reorganizacja polskich sił zbrojnych. Wykorzystując swe doświadczenie z licznych wojen, Sobieski miał wizję nowoczesnej armii, którą stopniowo wprowadzał w życie. Z jego inspiracji zwiększono znaczenie artylerii i dragonii. Z wyposażenia znikła pika, pojawiły się natomiast berdysze. Wciąż główną siłą była ciężka husaria. Skuteczność armii miała zostać sprawdzona w trakcie wojen z Turcją w latach 1683-1699.

Sobieski wywiązując się z układu z Habsburgami pospieszył w roku 1683 pod oblegany przez Turków Wiedeń. 12 września dowodząc sojuszniczymi armiami polsko-cesarskimi rozbił siły wezyra Kara Mustafy i uwolnił miasto. Niemniej jednak po raz kolejny nie potrafi wykorzystać całej sytuacji politycznie – to Leopold I, ponieważ wkroczył na czele wojsk do Wiednia, uważany jest za wyzwoliciela. Rok później Polska weszła w skład Świętej Ligi przeciwko Turcji, jednak częste wyprawy nie kończyły się wielkimi sukcesami.

Przedłużający się konflikt z Turkami spowodował, iż Sobieskiemu nie udało się zreformować kraju. Ponadto w roku 1686 podpisał pokój Grzymułtowskiego z Rosją, który oznaczał, że RP oficjalne rezygnuje ze Smoleńska i wschodniej Ukrainy z Kijowem. Ustępstwa, przez pryzmat późniejszych umów z Turcją, wydają się być zbyt wielkie. Wyprawa do Mołdawii z roku 1691 zakończyć się miała niepowodzeniem. 

Jan III Sobieski zmarł, po długotrwałej chorobie, na atak serca 16 czerwca 1696 roku. Zapamiętany zostanie jako reformator polskiej armii, głównodowodzący odsieczą wiedeńską, znakomity mecenas sztuki, ale jednocześnie słaby taktyk polityczny.