Sejm walny - organizacja

Sejm walny był najwazniejszym organem ustawodawczym w dawnej Rzeczypospolitej. Działał od XV w. i składał się z senatu oraz szlacheckiej izby poselskiej. Sejm walny zwoływany był przez króla, a w okresie bezkrólewia przez prymasa. Początkowo nie było stałego miejsca obrad, nie określano też ich terminu. Król zwoływał sejm walny, gdy zaszła taka potrzeba i w tej miejscowości, którą uważał za dogodną. Po 1569 roku miejscem obrad sejmowych była Warszawa, a od 1673 r. co trzeci sejm zwoływany był w Grodnie. Od 1573 r. sejm walny dzieliły się na nadzwyczajne i zwyczajne.

Porządek obrad sejmowych nie był ściśle określony. Po nabożeństwie poprzedzającym obrady senatorowie zbierali się wokół króla, a izba poselska pod przewodnictwem najstarszego posła wybierała marszałka. Następnie sprawdzano ważność mandatów poselskich tzw. rugi i udawano się do króla. Po powitaniu monarchy, w którego imieniu odpowiadał kanclerz, posłowie całowali rękę władcy, po czym izba poselska i senat obradowały wspólnie. Kanclerz przedstawiał powody zwołania sejmu, wysłuchiwano posłów cudzoziemskich, sprawozdań z kontroli rachunków podskarbich itp. Nastepnie senatorowie kolejno wypowiadali swoje zdanie tzw. wota senatorskie. Później senat i izba poselska obradowały oddzielnie.

Projekt ustawy mógł przedłożyć kazdy poseł marszałkowi, jednak o tym czy zostanie on poddany pod obrady sejmu walnego decydował król. Izba poselska i senat co pewien czas wysyłały deputatów w celu wzajemnego informowania się o obradach, dochodziło również czasem do wspólnych obrad. Król odpowiadał na pytania poselskie, zasięgając opinii senatu. Na zakończenie obrad marszałek wraz z izbą poselską przystępował ponownie do ceremonii całowania ręki królewskiej.

Stopniowo kompetencje sejmu walnego wzrastały. Konstytucja nihil novi z 1505 r. zabroniła królowi wprowadzania jakichkolwiek zmian do istniejących praw i przywilejów szlacheckich bez zgody sejmu. Tylko sejm walny mógł zawierać traktaty pokojowe i przymierza, a od początku XVII w., miał prawo wypowiadania wojny, kontrolowania urzędników ministerialnych oraz króla za pośrednictwem tzw. senatorów. Na sejmie walnym odbywały się również sądy w sprawach szczególnej wagi tzw. sądy sejmowe.