Molier „Skąpiec” - geneza „Skąpca”

Pomysł do napisania sztuki na temat skąpstwa i jego następstw, zrodził się u Moliera pod wpływem lektury komedii Plauta pt.: „Skarb”. Francuski dramatopisarz często ośmieszał ludzkie przywary, wyolbrzymiając je i ukazując w krzywym zwierciadle. Jako twórca klasycyzmu, chętnie sięgał do wzorów antycznych, czerpał inspirację z antycznych twórców, zarówno w kwestii formy jak i treści. Skąpstwo w chorobliwej postaci okazało się cechą obecną wśród ludzi od wieków, a dzisiejsza popularność komedii świadczy o tym, że od czasów Paluta niewiele się zmieniło.

W utworze Moliera, podobnie jak u Plauta, w centrum wydarzeń znajduje się skarb, szkatułka pełna złota, przedmiot najwyższego pożądania skąpca. W starożytnym pierwowzorze bohaterem jest Euklijon, syn człowieka chorobliwie skąpego. Ojciec Euklijona bardzo przypomina Harpagona, który posiadając duży majątek, zupełnie z niego nie korzysta, a jedynie pragnie gromadzić i pomnażać bogactwo. Skutkiem tego, jego rodzina żyje niemal w biedzie. Euklijon także dorasta, cierpiąc niedostatek, jednak po śmierci ojca udaje mu się odnaleźć zakopany tytułowy skarb, garnek pełen pieniędzy. Jednak, podobnie jak ojciec nie umie się nim cieszyć inaczej, jak tylko jego posiadaniem w nienaruszonym stanie. On sam także zmusza rodzinę do wszelkich wyrzeczeń, byle tylko skarb pozostał w jego rękach. Pojawia się tu motyw wydania córki za starca, który jest doskonałym kandydatem w oczach ojca, tylko dlatego, że nie żąda posagu. „Skarb” jest komedią, wymaga więc szczęśliwego zakończenia. Zakochany w córce Euklijona służący, wykrada ów garnek ze złotem i obiecuje go oddać, za zgodę na małżeństwo z ukochaną. Euklijon ulega i ostatecznie ofiarowuje córce skarb w posagu. U Moliera znajdziemy liczne podobieństwa z fabułą „Skarbu”, oprócz zakopanej szkatułki, mamy tu konflikt rodzinny. Harpagon również gotów jest poświęcić szczęście córki, byle tylko uniknąć wydania jej posagu.

Molier stworzył na bazie Plauta komedię charakteru i dramat rodzinny. Oba utwory, oprócz samego ośmieszenia skąpstwa, wskazują na negatywne skutki, jakie ma ono na rodzinę. Ojciec, który jest głową rodziny, jest za nią odpowiedzialny, w tym przypadku z miłości do pieniędzy, gotów jest wyrządzić krzywdę najbliższym. Zarówno w „Skarbie” jak i „Skąpcu” bohaterowie sami cierpią z powodu swej chorobliwej chciwości. Euklijon  w młodości cierpi przez skąpego ojca, ale kiedy sam wchodzi w posiadanie skarbu zachowuje się równie absurdalnie. Nie potrafi już korzystać z tego dobra. W efekcie całe życie wiedzie wyjątkowo skromnie, wręcz nędznie. Hapragon również nie pozwala sobie ani swoim bliskim na najmniejsze zbytki, jego majątek nie daje mu żadnej korzyści, oprócz samej świadomości posiadania.

„Skąpiec” miał swoją premierę w roku 1668. Sam Molier wcielił się w tytułową rolę. Jednak nie od razu doczekał się on uznania ze strony publiczności. Dopiero krytycy, między innymi Boileau, docenili wartość sztuki i zwrócili na nią uwagę szerszej publiczności, tak że weszła ona do stałego repertuaru w Comedie-Fransaise. Z czasem, „Skąpiec” zdobył sobie uznanie w całej Europie. Jako pierwsi przekładu dokonali Anglicy, w 1671 na deskach tamtejszych teatrów zawitał „The Miser” Thomasa Shadwella. Do Polski utwór dotarł w połowie XVIII wieku, z czasem doczekał się kilku przekładów i wciąż bywa wystawiany.