Antoni Czechow „Kameleon” - problematyka opowiadania

Utwór pt.: „Kameleon” Antoniego Czechowa to jedna z najbardziej charakterystycznych opowiastek, dotyczących problematyki społecznej oraz funkcjonowania aparatu władzy w czasach carskiej Rosji. Głównym bohaterem opowiadania jest rewirowy Oszumiełow i to do niego odnosi się tytuł miniaturki literackiej. Pozornie błaha sytuacja staje się dla samego autora okazją do przekazania istotnego w swej treści i gorzkiego przesłania.

Głównym bohaterem „Kameleona” jest funkcjonariusz, którego można utożsamiać z całym aparatem władzy. Wydarzenie, jakiego staje się świadkiem, a później uczestnikiem, pozwala autorowi na ukazanie prawdziwego oblicza kulawej i zakłamanej strony systemu władzy, nawet w służbach bezpieczeństwa. Cała rzecz rozpoczyna się w chwili, kiedy rewirowy dowiaduje się, że oto wystraszony i zabiedzony bezpański pies ugryzł złotnika Chriukina. Od tego momentu akcja nabiera rozpędu, a to jednocześnie pozwala na ujawnienie prawdy o kameleonie – Oszumiełowie.

To na jego postaci przede wszystkim skupia się fabuła całego opowiadania. Rewirowy, nie mając pojęcia, kto jest prawowitym właścicielem tak zabiedzonego psa, rozwścieczony wygłasza drastyczne poglądy na ten temat: „Czyj to pies? Ja tego płazem nie puszczę! Ja wam pokażę, żeby tak psy rozpuszczać! Czas zwrócić uwagę na tych panów, którzy nie chcą podporządkować się przepisom! Gdy mu wlepię karę, draniowi, to będzie dobrze wiedział, co to jest pies czy inne bezpańskie bydlę! Już ja mu pokażę, gdzie raki zimują...!”.

Kiedy jednak okazuje się, że właścicielem psa może być generał, Oszumiełow nagle łagodnieje w swoich poglądach. Mało tego – zarzuca złotnikowi, że ten wiedział, do kogo pies należał i prawdopodobnie chciał na tym zarobić, a sam jest pijany. Potem po raz kolejny zmienia zdanie, skoro tylko ktoś mówi, że pies nie może być generalski. Proponuje nawet zabicie psiny. Ostatecznie, kiedy potwierdza się informacja, że właścicielem psa jest brat generała, Oszumiełow nakazuje psa odprowadzić na miejsce, a całą rozdmuchaną sprawę tuszuje.

Tytuł opowiadania jednoznacznie odnosi się do postaci rewirowego Oszumiełowa, który zachowuje się niczym gad – kameleon. Przystosowuje się on do sytuacji, jest elastyczny, sprytny. To również człowiek dwulicowy, którego celem jest przypodobanie się swoim zwierzchnikom. Szczególnie zaś jest to widoczne w ostatniej scenie, kiedy nakazuje odprowadzić psinę do brata generała: „Więc to jego piesek? Bardzo mi miło... Zabierz go... Piesek niebrzydki... Taki sprytny... Cap tego za palec! Cha – cha – cha!... No, czego drżysz? Wrrr... wr... Zły, szelma!... Ach, co za psina...”.

Opowiadanie to posiada wyraźne przesłanie: ludziom, zwłaszcza urzędnikom niżej i wyżej rangi, w carskiej Rosji najbardziej zależy na władzach. W ogóle nie obchodzi ich los społeczeństwa czy też pokrzywdzonego obywatela. Sensem ich życia jest robienie kariery poprzez przymilanie się zwierzchnikom. Pies należący do brata generała wyrządził krzywdę prostemu człowiekowi. Prawo powinno zadziałać, jednak ci, którzy je stanowią, nie egzekwują go, jeśli to mogłoby zaszkodzić ich koneksjom. Najważniejsze jest tutaj dobro osobiste, własne korzyści, zyski.

Autor „Kameleona” podkreśla, że system prawny w carskiej Rosji jest upośledzony, nie działa tak jak powinien, głównie przez osoby takie jak Oszumiełow – dwulicowe, nie mające szacunku dla godności jednostki, które dbają jedynie o własne korzyści, nie zwracając najmniejszej uwagi na sytuację, w jakiej znajdują się obywatele. To oni, pokrzywdzeni, nie mają szans na sprawiedliwe wyroki.