Znaczenie „spisku koronacyjnego” opisanego w utworze „Kordian” Juliusza Słowackiego

Spisek koronacyjny ma w „Kordianie” dwojakie znaczenie. Z jednej strony, jest to element fabuły, oparty na autentycznych wydarzeniach. Ma on również znaczenie dla wymowy utworu jako głos w kwestii oceny powstania listopadowego. Należy więc odczytywać go dosłownie i alegorycznie jednocześnie.

W dosłownym znaczeniu spisek koronacyjny to zdarzenie zaczerpnięte z historii Polski. Car Rosji sprawował faktyczną władzę na ziemiach polskich będących pod jego zaborem. W 1829 Mikołaj I przyjechał do Warszawy, by fakt ten formalnie potwierdzić poprzez oficjalną koronacje na króla Polski. Dla stronnictwa patriotycznego był to oczywiście cios, gest mający potwierdzić niepodważalne zwierzchnictwo Rosji. Trzeba zauważyć, że chodzi głównie o kwestię formalną, ponieważ Polska i tak była krajem podległym, nieautonomicznym, sama koronacja niewiele w tym względzie zmieniała. Mimo to zrodził się ruch oporu przeciwko koronacji, powstał spisek mający na celu zamordowanie cara jeszcze przed haniebną dla Polaków koronacją. Do zamachu jednak nie doszło. Wśród wtajemniczonych znaleźli się dostojnicy, którzy uważali, że konsekwencje będą dla Polski bardziej dotkliwe niż pogodzenie się z oficjalną władzą cara. Zabójstwo Mikołaja I byłoby zbyt silnym ciosem dla Rosjan, nie dla ich siły militarnej, ale godności i dumy. Byłby to niewiele znaczący akt nieprzemyślanego oporu. Na tron wstąpiłby następca i wziął odwet nie tylko na zamachowcach, ale na całym narodzie. Nikt nie chciał brać na siebie takiej odpowiedzialności, karę ponieśliby przecież niewinni ludzie. Ponadto przeciwko zamachowi przemawiały także względy moralne, zabicie cara tuż przed koronacją na polskiego króla było niemal królobójstwem, obcym jak dotąd polskiej historii. Morderstwo, a właściwie skrytobójstwo to wykroczenie przeciwko zasadom rycerskim, czyn niehonorowy, stawiający w złym świetle polskie stronnictwo patriotyczne, co miało znaczenie szczególnie dla tych, którzy nadal wierzyli w możliwość uzyskania pomocy w walce przeciwko Rosji wśród innych państw europejskich.

Na płaszczyźnie fabuły spisek koronacyjny pozwala lepiej scharakteryzować postać głównego bohatera. Kordian przystępuje do grona spiskowców, pragnąc przeciwstawić się znienawidzonemu zaborcy. Gotów jest ponieść najwyższe ryzyko, nie boi się śmierci, nie zważa także na możliwe konsekwencje. Argumenty Prezesa go nie przekonują, zbyt mocno jest oddany idei, by z niej zrezygnować. Ostrożność poczytuje za tchórzostwo. Jawi się więc jako człowiek impulsywny, kierujący się uczuciami, a odrzucający głos rozsądku. Kordian jest też indywidualistą, nie potrafi pogodzić się z wolą większości. Kiedy pozostali spiskowcy się wycofują, pogardza nimi i postanawia działać sam. Dla niego ich postawa to tylko przejaw tchórzostwa, a nie rozsądku.

Mimo silnego postanowienia, mimo zaangażowania i sprzyjających okoliczności do zamachu nie dochodzi. Kordian, pozostawiony sam ze sobą i swoimi lękami, nie potrafi zdobyć się na dokonanie morderstwa. Klęska spisku koronacyjnego jest alegorią klęski powstania listopadowego. Zdaniem Słowackiego powstanie nie powiodło się, ponieważ było źle zaplanowane i nieudolnie prowadzone. Za jego upadek odpowiadają przede wszystkim przywódcy, ludzie niezdecydowani, kierujący się skrupułami, konserwatywni i nie do końca przekonani o słuszności swych poczynań. Lęk przed konsekwencjami spowodował, że nie wykorzystano wszystkich sił i możliwości. Brak planu działania po przejęciu władzy zdradzał brak wiary w zwycięstwo. Przywódcy spisku koronacyjnego również wahają się, skupiają raczej na negatywnych skutkach niż na szansach powodzenia, jakby od początku nie wierzyli w możliwość powodzenia. Klęska Kordiana to klęska jednostki, która nie jest w stanie podołać zadaniu. Kordian porwał się sam na cara, podobnie nieliczni powstańcy powstali przeciwko potężnemu imperium. Wymowa dzieła wskazuje więc na potrzebę zjednoczenia wszystkich sił narodu w walce z zaborcą.