Jan Kochanowski „Pieśń XIV” („Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie”) - opracowanie, kontekst historyczny pieśni

„Pieśń XIV” Jana Kochanowskiego jest dziełem, w którym poeta zwraca się do ludzi władających państwem. Wbrew pozorom wybitny literat renesansu był doskonale zorientowany w polityce. Wystarczy wspomnieć, że od 1564 r. był sekretarzem Zygmunta II Augusta (aż do śmierci monarchy W 1572). Następnie popierał Henryka Walezego, a z życia politycznego wycofał się dopiero po ucieczce Francuza z Polski. Możemy więc przypuszczać, że przez cały ten czas Kochanowski doskonale poznał oblicza władzy i polityki.

„Pieśń XIV” rozpoczyna się apostrofą do ludzi sprawujących rządy: „Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie…”. W ich rękach leży sprawiedliwość oraz los prostych ludzi im poddanych. W drugiej strofie podmiot liryczny przypomina im, że zajmują boże miejsce na ziemi. Wiąże się z tym wielka odpowiedzialność za losy ojczyzny. Dlatego też władający powinni skoncentrować się na działaniu dla jej dobra, nie na rzecz własnych korzyści.

Trzecia i czwarta strofa stanowią przypomnienie o tym, że rządzący na ziemi także mają swojego zwierzchnika. Jest nim Bóg, któremu będą zmuszeni przedstawić „poczet swoich spraw”. On sprawiedliwie sądzi chłopów i szlachtę, czyni to po uczynkach, należy więc postępować godnie i mieć na uwadze większe wartości niż własna korzyść. Podmiot liryczny podkreśla także fakt, iż przewinienia i zaniedbania przewodników narodów często niosą ze sobą większe konsekwencje niż te popełnione przez przeciętnego człowieka. „Przełożonych występki miasta zgubiły I szerokie do gruntu carstwa zniszczyły.” – tymi zmuszającymi do refleksji słowami kończy się „Pieśń XIV”.

Utwór Kochanowskiego jest stroficzny – składa się z pięciu tetrastychów. W każdym wersie możemy doliczyć się dwunastu sylab. Pojawiają się także rymy parzyste. Dzieło skomponowane zostało w sposób charakterystyczny dla dzieł dydaktycznych – poeta największy nacisk kładzie wpływ, jaki wywierać ma na ludzi odpowiedzialnych za władzę. Dlatego pojawia się wiele obrazowych przedstawień, zarazem bardzo prostych, ale i mocno oddziałujących na wyobraźnię odbiorcy (np. upadające miasta).

„Pieśń XIV” możemy włączyć w nurt literatury poświęconej odnowie Rzeczypospolitej. Prym wiedli w nim twórcy tacy jak Piotr Skarga czy też Andrzej Frycz Modrzewski, jednak i Kochanowski w niektórych dziełach podejmował ten temat (np. „Odprawa posłów greckich”). Omawiana przez nas pieśń jest przestrogą skierowaną do tych, na których barkach spoczywa odpowiedzialność za cały naród.