Troja - upadek Troi. Troja w literaturze różnych epok

Troja jest starożytnym miastem położonym na terenach dzisiejszej Turcji. Sławę zyskała wiele wieków temu, kiedy to grecki pieśniarz Homer wyśpiewał jej upadek będący zwieńczeniem trwającej dziesięć lat wojny trojańskiej.

Zamieszki wybuchły po tym, jak Parys – książę Troi – porwał najpiękniejszą na świecie kobietę, Helenę, która była żoną króla Sparty – Menelaosa. Motyw Troi jest więc czasami przedstawiany jako wielkie nieszczęście spowodowane przez namiętności odczuwane do kobiety.

Nie mniej znanym motywem jest także koń trojański, dzięki któremu miasto zostało zdobyte. Koń był pomysłem Odyseusza, który zaproponował wybudowanie wielkiej drewnianej figury i ofiarowanie jej Trojanom jako dar dla bogini Ateny. Niczego nieświadomi obywatele przyjęli podarunek nie wiedząc, że w środku ukryci są greccy wojownicy. Pod osłoną nocy wyszli oni z drewnianego konia, wpuścili resztę wojowników w obręb murów miasta i spalili je doszczętnie.

Jest więc Troja symbolem klęski miasta, które zostało zdobyte za pomocą niecnego podstępu. Topika odwołuje się także do braku przezorności mieszkańców grodu, którzy beztrosko przyjęli dar, mimo iż wiedzieli, że pochodzi on od wrogów.

Temat starożytnego miasta inspirował poetów i dramaturgów na przestrzeni wielu wieków. Do wzrostu jego popularności przyczynił się oczywiście starogrecki epos pt.: „Iliada” autorstwa Homera. Tytuł dzieła oznaczający „pieśń o Ilionie” (inna nazwa Troi) sugeruje jego główny temat. Rzeczywiście, epos przedstawia kilkanaście wątków z dziesięcioletniej wojny, która rozegrała się między Trojanami oraz Achajami.

Mimo iż większość bohaterów jest postaciami fikcyjnymi, wojna trojańska odbyła się naprawdę. Według źródeł historycznych, zdobycie miasta nastąpiło w 1184 r. p.n.e. W opowieści Homera podbój grodu jest tylko pretekstem do pokazania rozmaitych stosunków miedzy bohaterami i bogami oraz do zobrazowania przywar i zalet, jakimi mogą cechować się wojownicy.

Intrygi knute przez bogów, zdrady, porwania, gniew i bohaterstwo tworzą tkankę narracyjną, która wypełnia epos ciekawą, choć czasem skomplikowaną treścią. Zdajemy sobie sprawę, iż to miasto jest czynnikiem wywoławczym dla zarówno dobrych, jaki złych pierwiastków ludzkich.

Stanowi ono jakby tło dla wszystkich uczynków, które mają miejsce na kartach eposu. W odniesieniu do tego miasta jedni bohaterowie mogą poszczycić się honorem i bohaterstwem, inni natomiast zdradzić się ze swą niegodziwością lub pychą.

Także ze starożytności pochodzi dramat grecki pt.: „Trojanki” autorstwa Eurypidesa. Razem z niezachowanymi sztukami pt. „Aleksander” i „Palamedes” stanowi on tzw. trylogię trojańską.

Eurypides był obok Ajschylosa i Sofoklesa jednym z najwybitniejszych dramaturgów starożytnej Grecji. Doceniony po śmierci, za życia był mocno krytykowany za swoje nowatorskie podejście do klasycznych zasad tragedii. Wprowadził wiele unowocześnień w budowie dramatów, a także w ich treści. W jego dziełach bohaterami byli wieśniacy, a bogowie ingerowali w akcję rozwiązując co trudniejsze problemy (tzw. deus ex machina).

„Trojanki” są utworem, który za główny cel obiera sobie krytykę działań wojennych. Bohaterkami są tu córki oraz żony wojowników, którzy udali się walczyć pod Troję. Kobiety znajdują się w tragicznym położeniu, gdyż zostały pojmanie przez swoich wrogów i uprowadzone. Eurypides wskazuje więc na fakt, iż w czasie walk najbardziej cierpią niewinne istoty, które często nie zdają sobie sprawy z powodów, dla których muszą przeżywać katusze.

Starożytny dramaturg niewątpliwie był pacyfistą. W przeciwieństwie do Homera nie skupił się na bohaterskim czy patriotycznym wydźwięku wojny trojańskiej, ale wziął pod uwagę losy osób, które zwykle są pomijane. Przeciwnik tyranii, okrucieństwa i nierówności, postulował o sprawiedliwie traktowanie wszystkich ludzi. Wojnę uważał za zło oraz niekorzyść dla wszystkich stron konfliktu.

Na gruncie polskim, sprawą bitwy trojańskiej zainteresował się jeden z najsłynniejszych pisarzy renesansowych – Jan Kochanowski. Choć ma on w swoim dorobku wiele pozycji, „Odprawa posłów greckich”, gdyż o tym dziele mówimy, jest jedynym napisanym przez niego dramatem.

W formie odwołuje się Kochanowski do wspomnianego wcześniej Eurypidesa. Zachowuje on trzy jedności greckiej tragedii: miejsca, czasu oraz akcji. Wychodzi od sceny sądu Parysa, który wybrać miał, która z bogiń (Atena, Afrodyta czy Hera) jest najpiękniejsza. Każda z nich ofiarowała mu inny dar w zamian z wybór właśnie jej osoby. Parys skusił się na ofertę Afrodyty, która obiecała mu miłość najpiękniejszej kobiety na świecie – Heleny, którą Parys rzeczywiście uprowadził. Jednak kobieta była już żoną Menelaosa – króla Sparty. U Kochanowskiego Odys oraz Menelaos przybywają do Parysa, aby żądać zwrotu Heleny.

Dla wielkiego poety spór trojański jest punktem wyjścia do ukazania mechanizmów, przez które państwo doprowadzone zostaje do upadku. „Odprawa posłów greckich” jest więc dramatem ściśle politycznym. Kochanowski przestrzega rządzących, aby na względzie nie mieli wyłącznie osobistych korzyści, ale przede wszystkim troszczyli się o dobro narodu. Dramat zwiera wiele odniesień do ówczesnej sytuacji Polski, np. do sejmów, w których panuje przekupstwo i chaos.

Dwóch głównych bohaterów uosabia przeciwstawne cechy właściwe rządzącym – Antenor to sprawiedliwy i rozważny mąż stanu, Aleksander natomiast dba wyłącznie o własne interesy nie mając na uwadze dobra publicznego.

Jednak nie tylko rządzący są winni. Kochanowski krytykuje także młodzież, która powinna uczyć się patriotyzmu, a nie spędzać czas na zabawach i pijaństwie.

„Odprawa posłów greckich” jest więc dramatem, który zwraca uwagę przede wszystkim na kwestie polityczne. Stanowi także przestrogę, co stać się może z państwem, jeśli społeczeństwo, w którego skład wchodzą poddani oraz rządzący, nie będzie cechować się moralnością i praworządnością.

Motyw Troi ukazany jest także w wierszu Wisławy Szymborskiej pt.: „Chwila w Troi”. Autorka głównymi bohaterkami utworu czyni dziewczynki, które z biegiem czasu przemieniają się w kobiety. W świetle wydarzeń trojańskich Szymborska przedstawia metamorfozy dziewcząt, które dorastając przemieniają się w kobiety, by na starość znów wrócić do mentalności małych dziewczynek.

Pierwszą miłość porównuje poetka do porwania pięknej Heleny, dojrzewanie do przemieniania się w najpiękniejsze kobiety świata. To o nie toczyć się będą boje na miarę wojny trojańskiej. Dalej następuje dorastanie do świadomości bycia dojrzałą kobietą, pierwsze zawody, niepowodzenia i prawdziwe cierpienia. „Małe dziewczynki/ powracające” – to puenta sugerująca, iż egzystencja zatoczyła koło.

Motyw Troi jest nośnym tematem, wykorzystywanym na wiele różnych sposobów. Jako że najczęściej miasto to kojarzone jest z oblężeniem i zniszczeniem, niebezpodstawne jest zestawienie go z innym miastem, które poniosło klęskę, mianowicie – z Warszawą, która doznała ogromnych zniszczeń podczas II wojny światowej.

Tematykę tę podjął Jan Lechoń w wierszu pt.: „Iliada”. Odwołuje się w nim m.in. do postaci Priama czy Kasandry.

Jak widać na powyższych przykładach, Troja stanowi bardzo pojemny motyw tematyczny i jest wykorzystywana przez artystów w rozmaity sposób. Jednak mimo wszystko, wymowa każdego z przytoczonych utworów pozostaje negatywna, a konkluzje – pesymistyczne.