Maria Dąbrowska „Noce i dnie” - problematyka społeczna powieści

W „Nocach i dniach” Maria Dąbrowska opisała różne problemy społeczne, które często miały związek z przemianami historycznymi. Następowało ubożenie i degradacja szlachty, która zaangażowała się walki niepodległościowe. Problem wywłaszczenia ziemian po upadku powstania styczniowego dotkną rodzinę Niechciców. Już dziadek Bogumiła, Maciej Niechciec prawdopodobnie zaangażowany był w działalność organizacji popierającej powstanie listopadowe. Pociągnęło to za sobą straty materialne. Majątek zaczął się kurczyć. Ostatecznie syn Macieja, a ojciec Bogumiła, Michał otrzymał tylko Jarosty, pozostałe posiadłości trzeba było sprzedać. Michał, podobnie jak ojciec, nie mógł spokojnie czekać, wiedząc, że naród walczy z najeźdźcą. Dołączył do powstania styczniowego. Bogumił, który miła wówczas około piętnastu lat, poszedł walczyć wraz z ojcem. Po upadku powstania Michała skazano na zesłanie, a majątek przeszedł w ręce Rosjan.

Inaczej wygląda historia majątku Ostrzeńskich, przodków Barbary. Jej dziadek był zwykłym hulaką i pijakiem. Nie potrafił zatroszczyć się i pomnożyć majątku. Jego hulaszczy i rozrzutny tryb życia doprowadziły rodzinę na skraj bankructwa. Swoim dzieciom zostawił kilka nie przynoszących dużych dochodów dzierżaw. Ojciec Barbary odziedziczył charakter po swoim ojcu. Ożenił się z panną, która wniosła w wianie dwa folwarki. Jednak owe majątki przetracił. Zmarł w domu rażony piorunem. Jadwiga, matka Barbary z dziećmi przeniosła się do miasta.

Degradacja ziemiaństwa wiązała się ze wzrostem pozycji mieszczan. Ludzie masowo przenosili się do miast. Tracili majątki i musieli wynajmować mieszkania czynszowe. Co obrotniejsi zaczęli parać się handlem i zbijali majątki. Inni pracowali jako zwykli urzędnicy. Zaczęto zwracać dużą uwagę na wykształcenie.

Tom czwarty kończy się wybuchem pierwszej wojny światowej. To właśnie w tym czasie do głosu dojdzie młode pokolenie polskiej inteligencji. Do tego pokolenia zlicza się Agnieszkę Niechcic. Młodzi ludzie, o poglądach lekko lewicujących, będą mieli wpływ na tworzenie się mapy świata po 1918 roku.