Motyw rycerza w wybranych utworach z różnych epok literackich - opracowanie

Motyw rycerza funkcjonuje w literaturze różnych epok już od antyku. Zazwyczaj był to honorowy, przestrzegający kodeksu, waleczny i odważny mężczyzna.

Moim zdaniem wzorcem średniowiecznego rycerza jest hrabia Roland. „Pieśń o Rolandzie” nawiązuje do wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Hiszpanii przeciwko niewiernym. Podczas odwrotu wojsk francuskich tylna straż, której przewodził Roland, w konsekwencji zdradzieckiego spisku, została zaatakowana przez Basków. Rozpoczęła się krwawa walka wojsk francuskich z poganami.

Dowódca tylnej straży – Roland, potwierdził w walce, iż jest wojownikiem odważnym, nieustraszonym i bezwzględnym. Nie przerażał go fakt, że wraz ze swoim oddziałem jest oddalony od pozostałych wojsk Karola Wielkiego. Mało tego, mimo przewagi liczebnej przeciwnika zagrzewał współtowarzyszy do walki, sam jadąc na rumaku, w zbroi, kruszył tarcze wroga, rozdzierał pancerze, łamał kości. Hrabia bojąc się, że zostanie uznany za tchórza, pomimo próśb towarzyszy, nie wezwał pozostałych wojsk na pomoc i postanowił sam rozprawić się z wrogiem, przykładem mogą być słowa wypowiedziane przez Hrabiego Nie daj Bóg aby ktoś mógł powiedzieć kiedyś, że przez pogan zadzwoniłem w róg (LXXXV). Przewaga wroga była zbyt duża, a o pomoc poprosił za późno.

Zginął jako oddany sługa swego pana podczas zawziętej walki w obronie wiary chrześcijańskiej, swego władcy Karola i „słodkiej Francji”. Śmierć wojownika poddana została sakralizacji co jeszcze bardziej podkreśla jego wielkość i bohaterstwo. Nim Roland skonał, udał się na wzgórze. Tam zniszczył swój miecz, Durendal – znak stanu rycerskiego. Ostatkiem sił zwrócił twarz w geście zwycięstwa w stronę Hiszpanii – kraju, który również za jego zasługą - został podbity. Wspomina swoją „słodką Francję”, rodzinę, Karola Wielkiego, ziemie które podbił, walki jakie stoczył. Prosi Boga o przebaczenie. Na znak oddania, daje Mu swoją rękawicę. Bóg zesłał na ziemię Cherubina oraz świętego Michała, wraz z nimi na ziemię zszedł archanioł Gabriel i ponieśli duszę wojownika do nieba.

Kolejną postacią, o której chciałabym wspomnieć, jest Rycerz ukazujący się Poecie w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego. Bohater ten, to nie tyle waleczny mąż, co fantastyczna postać, która pragnie przypomnieć pogrążonym w marazmie, zaczytującym się dekadencką poezją Polakom o dawnych bohaterskich czynach swoich rodaków. Rycerz – widmo kojarzony jest z Zawiszą Czarnym z Grabowa.

W dramacie staje się symbolem dawnych cnót rycerskich, o których Polacy zapomnieli lub być może pamiętają, ale nie są zdolni do czynu. Nie tylko waleczność jest oznaką rycerskości owej postaci. Również jego wygląd zewnętrzny świadczy o przynależności do owego stanu, ubrany jest w zbroję. Rycerz pragnie przypomnieć Poecie o dawnej potędze i zwycięstwach. Na dowód tego przywołuje imiona wielkich przywódców, a sam przedstawia się jako „Moc”. Tęskni za czynem  zbrojnym, za działaniem, za honorem Polaków. Na podstawie dramatu Wyspiańskiego możemy zaryzykować stwierdzenie, że mężczyzna raz pasowany na rycerza zawsze nim pozostaje, nawet po śmierci i z zaświatów troszczy się o swój kraj i honor

Przykładem utworu, w którym „stereotyp walki rycerskiej” został przedstawiony w sposób humorystyczny, jest „Monachomachia” Ignacego Krasickiego. W pieśni piątej autor przedstawia wojnę mnichów. Tematem utworu jest konflikt mnichów z dwóch zakonów żebraczych tj. karmelitów bosych z dominikanami. Skłóceni zakonnicy mieli przeprowadzić dyskusję teologiczną. Z powodu braku wykształcenia, którego powodem było rozmiłowanie mnichów w alkoholu i jedzeniu zamiast w książkach, debata przeradza się w walkę, która przedstawiona została w utworze prześmiewczo. Mianowicie mnisi w różnym wieku, różnej postury w habitach z kapturami zaczynają toczyć między sobą zaciekłą walkę. Cała scena nie była by może tak zabawna, gdyby nie m.in. broń jaką się posługiwali, np. zgrzebny powróż, kropidło umaczane w wodzie święconej, księga, kufel od wina, a także zawziętość z jaką walki były toczone. Rycerska waleczność, odwaga, stawanie w obronie swoich przekonań oraz bezwzględność wobec wroga zostały w pieśni piątej „Monachomachii” ukazane w krzywym zwierciadle. Warto zaznaczyć, że zabieg ten miał na celu ukazanie w zabawnej formie wad ówczesnego kleru, duchownych. Konfrontacja tradycyjnych wyobrażeń o rycerzach i ich walkach w zestawieniu z nieudolnymi potyczkami mnichów, które miały miejsce w zakonie, dała komiczny efekt.

Inną postacią ukazaną z „przymrużeniem oka” jest bohater powieści Miguela Cervantesa De Saavedry pt.: „Przemyślny szlachcic Don Kichot z Manczy” opowiada historię tytułowego bohatera, który pod wpływem lektury średniowiecznych romansów, pragnie stać się rycerzem. Ideałem był dla niego rycerz waleczny, broniący uciśnionych, honorowy otoczony szacunkiem oraz czcią zdobytymi podczas walki. Powinien mieć damę serca, wiernego giermka i cieszyć się szacunkiem swego pana. O tym marzył szlachcic z Manczy. Jego starania i osiągnięcia zostały w powieści przedstawione w sposób parodystyczny. Dzieje się tak, gdyż Don Kichot żyje i działa pogrążony w marzeniach. Wyobraża sobie świat nierzeczywisty (smoki, dobre wróżki, czarowników). Zamiast rumaka ma wychudzonego konia, któremu nadaje imię Rosynant, aby podnieść jego rangę. Czyści starą zardzewiałą zbroję, w której brakuje przyłbicy – szlachcic robi ją z kartonu. Jak przystało na rycerza, ma on również giermka Sanczo Pansę – który w rzeczywistości był prostym wieśniakiem. Szlachcic wybiera również damę serca, której będzie służył i bronił jej czci, piękną Dulcyneę z Toboso, która tak naprawdę jest prostą chłopką, ciężko pracującą, której nie w głowie wielkie przygody o jakich marzy Don Kichot.

Pasowany przez oberżystę „błędny rycerz”, w całym ekwipunku, wraz z wiernym sługą wyrusza na swym rumaku w świat w poszukiwaniu przygód. Jeśli przyjrzymy się bohaterowi zauważymy, że nie obcy był mu etos rycerski, a także chęć walki o dobro, prawdę i sprawiedliwość. Można mnożyć tytuły dzieł, które opowiadają historie rycerzy. Niewątpliwie jest to motyw bardzo często pojawiający się w literaturze począwszy od czasów Homera, aż do dziś.