Juliusz Słowacki „Kordian” - Cechy dramatu romantycznego w oparciu o „Kordiana” Juliusza Słowackiego

Dramat w romantyzmie przeszedł znaczną ewolucję, w literaturze polskiej widać to bardzo wyraźnie, ponieważ nastąpił on po dramacie oświeceniowym, a więc zdecydowanie klasycznym. Romantycy odeszli zupełnie od reguł ustanowionych w starożytności. Inspiracją i wzorem dla nich stał się Szekspir z jego fantastyką, psychologiczną głębią i wielowątkową akcją. Literatura romantyczna w Polsce, a więc także dramat, na niespotykaną w innych krajach skalę traktowała o problematyce narodowej, szczególnie po roku 1831, czyli po upadku powstania listopadowego.

„Kordiana” można określić jako dramat romantyczny polistopadowy, bowiem klęska powstania i na nim odcisnęła swe piętno. Utwór skupia się na kwestii narodowowyzwoleńczej. Wszystkie wydarzenia w życiu głównego bohatera prowadzą go do podjęcia samotnej walki z zaborcą. Nieszczęśliwa miłość, motyw dominujący w literaturze europejskiej, jest tu tylko epizodem, każącym Kordianowi szukać prawdziwego sensu w życiu. Odnajduje go w poświęceniu się dla sprawy narodowowyzwoleńczej. Nie ma znaczenia, że ostatecznie cofa się przed dokonaniem morderstwa. Istotny jest fakt, że w walce o wolność ojczyzny widzi cel swego życia. Ale narodowy charakter dramatu wynika też z zawartej w nim oceny powstania. Słowacki, ukazując klęskę swego bohatera, wskazuje też na przyczyny klęski zrywu narodowowyzwoleńczego. Powstanie upadło, bo było walką nielicznych i źle dowodzonych jednostek. Zabrakło konkretnego planu i charyzmatycznego przywództwa.

Romantyczny charakter utworu przejawia się także w sposobie prowadzenia akcji. Oczywiście nie ma tu mowy o klasycznych regułach zamknięcia wydarzeń w czasie jednej doby, ograniczenia ich do jednego miejsca, czy jednego wątku. Zdarzenia obejmują ponad dwadzieścia lat, toczą się w różnych krajach i to w miejscach tak niezwykłych jak szczyt Mont Blanc i niekoniecznie dotyczą głównego wątku. Następujące po sobie sceny powiązane są raczej luźno, czasem trudno doszukać się jakiegokolwiek związku. Ten brak relacji przyczynowo skutkowej daje się odczuć także w konstrukcji poszczególnych scen, które nie mają wyraźnego początku albo końca. Historia Kordiana właściwie się nie kończy, akcja urywa się w chwili, gdy adiutant zmierza w stronę plutonu egzekucyjnego, mającego rozstrzelać Kordiana. Czy zdąży? Pytanie pozostaje otwarte.

Novum w stosunku do dramatu klasycznego, zaczerpniętym z Szekspira, jest w dramacie romantycznym wprowadzenie postaci fantastycznych, mających pełnoprawny udział w rozwoju wypadków. W „Kordianie” kluczowa scena rozgrywa się między Imaginacją a Strachem. Oczywiście można je traktować jako wytwory fantazji bohatera, wyraz jego słabości, ale w dramacie mają one swój niezależny byt.

Romantyczna jest także postać głównego bohatera. Nosi on cechy charakterystyczne dla bohatera tej epoki, jest niezależnym indywidualistą, samotnikiem, jednostką wyrastającą ponad przeciętność. Kieruje się miłością do ojczyzny, w imię idei gotów jest poświęcić własne życie. Nawet nieszczęśliwa miłość i samobójcza śmierć wpisują się w pewien znany schemat. Kordian to bohater dynamiczny, przeżycia młodości kształtują w nim postawę poświęcenia.

W epoce romantyzmu nastąpiło przemieszanie rodzajów i gatunków literackich. Zatarły się granice między liryką, epiką i dramatem. Istotą dramatu jest podział na role, ale poszczególne kwestie rozrastają się niejednokrotnie do autonomicznych  wypowiedzi o charakterze epickim (przykładem może być opowieść Grzegorza) lub lirycznym (słynny monolog Kordiana wygłoszony ze szczytu Mont Blanc).

Zasady budowy dramatu klasycznego sprzyjały przede wszystkim odbiorowi sztuki przez widza. Dramat romantyczny, zrywając z tą tradycją, stał się asceniczny. Z jednej strony sceny fantastyczne, częste zmiany miejsca akcji, dziwne scenerie utrudniają wystawienie sztuki na scenie. Z drugiej zaś poetycki język, wielowątkowość, brak powiązania przyczynowo-skutkowego między zdarzeniami utrudniają odbiór widzowi. Dziś, dzięki zawansowanej technice oraz powszechnej znajomości treści sztuki, to może być łatwiejsze. Jednak w chwili, gdy dramat powstawał, przeznaczony był raczej do odbioru czytelniczego.