Gabriela Zapolska „Moralności Pani Dulskiej” - Obraz rodziny w „Moralności Pani Dulskiej”. Opis

Rodzina Dulskich to typowa rodzina mieszczańska. Mieszkają w kamienicy, której część podnajmują lokatorom. Ojciec jest urzędnikiem, syn podobnie jak i ojciec dzierży stanowisko w administracji publicznej, córki uczą się gry na fortepianie, tańca, chodzą na pensję, matka zaś dba o gospodarstwo domowe i wychowanie dzieci. Mają też służących, interesują się najnowszymi plotkami „z miasta”, choć rzadko przyjmują gości. Tak skonstruowana rodzina dała Zapolskiej okazję do zobrazowania szerokiej części społeczeństwa. Dulska i Felicjan są w średnim wieku i reprezentują modelowych filistrów. Zbyszko jest młodzieńcem lubiącym zabawę, wyjścia do kawiarń i „lumpki” z cyganerią. Hesia i Mela z kolei – podlotki, dorastające panny, na poły uwięzione w domu, choć powoli szykujące się do wyfrunięcia spod skrzydeł matki. Hanka to pierwiastek obcy, chłopski. Juliasiewiczowa to osoba spoza „piekielnego kręgu”, lecz ważna postać  – młoda żona, urodziwa i wyemancypowana.

Rodzina to dysfunkcyjna i toksyczna: „(...) żebym skórę zdarł z siebie, mam tam pod spodem w duszy całą warstwę kołtunerii, której nic wyplenić nie zdoła (…) ten kołtun rodzinny weźmie mnie za łeb, że przyjdzie czas, gdy ja będę Felicjanem, będę odbierał czynsze, będę... no... Dulskim, pra-Dulskim, ober-Dulskim, że będę rodził Dulskich, całe legiony Dulskich (...)”. Jak mówi Zbyszek, przed „dulskością” nie ma ucieczki, jest to coś, co określa ich relacje względem siebie i wobec całego świata.

Reżyserem w ich „teatrze życia codziennego” jest oczywiście Dulska. Od pierwszej sceny krzyczy i rozkazuje, do tego właściwie ograniczać będzie się jej rola. Do niej należy podejmowanie decyzji, choć nie potrafi samodzielnie i mądrze rozwiązywać problemów. Z właściwą sobie obłudą usiłuje kierować życiem rodzinnym. Wygłasza frazesy o moralności, pouczenia dotyczące właściwego „prowadzenia się”, krytyczne uwagi pod adresem sąsiadów i lokatorów. Jest skąpa i pazerna, żałuje pieniędzy mężowi i synowi na rozrywki, sama również nie rozwija się intelektualnie, nie dba o estetykę i brak jej wyższych aspiracji duchowych. W swoje pokrętne interesy wciąga Juliasiewiczową, cyniczną i wyrachowaną (jak Dulska), która załatwia za nią sprawę z Hanką i Zbyszkiem. Pozbawiona zasad etycznych, pozwala na „pranie brudów” w czterech ścianach swojego domu, byleby tylko w oczach sąsiadów pozostać nieskazitelnie czystą. Pod szyldem „To jest nieprzyzwoite, o tym się nie mówi”, organizuje życie Hesi i Meli, Felicjana i Zbyszka. Pogardy i braku szacunku dla drugiego człowieka, jeśli nie ma on wystarczająco zasobnego portfela, uczy swoich dzieci wierząc, że w ten sposób zabezpiecza byt przyszłych pokoleń.

Mąż, zasuszony i zahukany, przyjmuje wygodną, bierną postawę. Mela boi się matki i widzi okropieństwo jej postępowania wobec Hanki. Hesia, sprytniejsza, potrafi wykorzystać sytuację, kiedy uwagę matki odwracają inne sprawy i uszczknąć z „dulszczyzny” coś dla siebie. Zbyszek pełen rozgoryczenia i młodzieńczego buntu za nic nie chce poddać się konwencjom społecznym i hipokryzji matki, jednak ostatecznie daje się przekonać, że kołtun w nim uśpiony i tak kiedyś się obudzi, a małżeństwo z ciężarną służącą przyniesie skandal, który nie przystoi porządnej rodzinie. Matka triumfuje.

Obraz rodziny nakreślony przez Zapolską w „Moralności Pani Dulskiej” jest pełen ciemnych barw. Jako podstawowa jednostka społeczeństwa okazuje się ona nośnikiem zepsucia, kultu pieniądza, filisterstwa. To wylęgarnia kołtunów, którzy mnożą się bez ustanku, obejmując cały stan mieszczański, pielęgnując swój myślowy prymitywizm, pretensjonalność, materializm i nieuczciwość. W rodzinie Zapolskiej nie ma miejsca na uczucia, wyrozumiałość, wspólne spędzanie czasu, które mogłyby przyczynić się do rozwoju, i tak pożądanej przez Zapolską, zmiany.