Henryk Rzewuski „Pamiątki Soplicy” - motyw ojczyzny - opracowanie

„Pamiątki Soplicy” powstały w okresie romantyzmu (wydawane w latach 1839–1841 i 1844–1845), a więc już w czasach rozbiorów. Akcja utworu toczy się w wieku XVIII, za czasów panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, obejmuje m.in. wydarzenia Konfederacji Barskiej. Jest to więc powrót do ostatnich lat wolności. Autor pisze tonem szlacheckiej gawędy, z nostalgią przywołując utracone lata szlacheckiej wolności. Etos szlacheckiego życia jest symbolem polskości, zagrożonej przez obce wpływy. Motyw ojczyzny w „Pamiątkach Soplicy” można więc rozpatrywać na dwóch płaszczyznach. Z jednej strony autor przedstawia konkretne historyczne wydarzenia. Obóz konfederatów walczy w obronie niezależności i niepodległości ojczyzny. Z drugiej zaś strony, bohaterowie utworu, polska szlachta, to ostoja wartości, które tę ojczyznę tworzą i stanowią o jej tożsamości. 

Konfederacja barska to zryw polskiej szlachty przeciwko królowi, który wspierany był przez Imperium Rosyjskie. W akcie założycielskim konfederaci zobowiązywali się do obrony niepodległości ojczyzny i wiary katolickiej. W praktyce oznaczało to zniesienie ustaw, jakie narzuciła Polsce władza rosyjska, szczególnie zaś tych, które zapewniały równouprawnienie dysydentom. Był to więc zryw o charakterze niepodległościowym i religijnym. Dla romantyków było to pierwsze powstanie narodowe. Rzewuski tworzy mit wokół konfederacji. Udział w niej jest nobilitacją. Przykładem jest postać pana Bieleckiego, który do konfederatów przystąpił w zamian za odbycie pielgrzymki do Grobu Pańskiego. Historia Bieleckiego ma swoje niechlubne epizody, które okrywają bohatera niesławą. Pielgrzymka ma być pokutą za grzechy i próbą odzyskania dobrego imienia, jednak za namową pewnego dominikanina Bielecki decyduje się przeznaczyć zgromadzone środki na rzecz konfederacji. Sam bierze czynny udział w walkach, daje się poznać jako dzielny żołnierz i wierny katolik.  Rany odniesione w słusznej walce są jego przepustką do nowego życia. Odzyskuje dobre imię i obejmuje urząd podkomorzego. Walka w szeregach konfederatów jest więc postrzegana jako zasługa w oczach narodu.

Ojczyzna w „Pamiątkach Soplicy” to także raj utracony. W czasach zaborów ostanie lata wolności jawią się jako czasy złotego wieku. Idealizacja dotyczy przede wszystkim etosu szlacheckiego. Polska szlachta jest ostoją cnót i wartości, gwarantem porządku społecznego. To, co polskie, rodzime, jest ukazane jako dobre, cenne, warte poświęcenia, wpływy obce to zagrożenie, zło płynące z zewnątrz, godzące w podstawowe wartości, takie jak: wolność, wiara katolicka, ład społeczny czy dobre obyczaje. „Pamiątki Soplicy” są przejawem nurtu neosarmackiego w literaturze, który wyrastał z przekonania, że w kulturze szlacheckiej, w jej etosie zawiera się prawdziwy duch narodowy. Romantycy, poszukując istoty polskości, którą chcieli ocalić, odnajdowali ją właśnie w dawnych obyczajach, pielęgnowanych przez szlachtę.

Rzewuski poprzez ukazanie światopoglądu i sposobu życia polskiej szlachty stara się zachować obraz wolnej ojczyzny. Obraz ten jest oczywiście wyidealizowany. Mimo elementów krytyki, zawartych na przykład w kazaniach księdza Marka, obóz konfederatów ukazany został jako zbiór walecznych patriotów i prawych katolików. Dziś brak tolerancji religijnej czy niechęć do nauki i wszelkich wpływów europejskich ocenilibyśmy pewnie negatywnie, ale dla Rzewuskiego to przejawy żarliwej wiary i patriotyzmu.