Adam Naruszewicz „Balon” - interpretacja i analiza wiersza

„Balon” Adama Naruszewicza to wiersz pochodzący z 1789 roku. Autor napisał go pod wrażeniem lotu balonem dwóch Francuzów, braci Blanchard. Wydarzenie to rozegrało się w Warszawie. Utwór jest odą, ponieważ napisany jest w podniosłym stylu, sławi wydarzenie wyjątkowej rangi oraz wyjątkowe umiejętności i zdolności ludzkie.

Wiersz składa się z dwunastu zwrotek, każda ma cztery wersy. Układ rymów przemienny, abab. Styl utworu jest niezwykle kunsztowny i podniosły, tak jak w starożytnej twórczości kunsztowne były ody, sławiące dokonania bohaterów lub wyjątkowe zdarzenia.
„Gdzie bystrym tylko Orzeł polotem
Pierzchliwe pogania ptaki.
A gniewny Jowisz ognistym grotem
Powietrzne przeszywa szlaki”.

Oto pierwsza zwrotka. Opowiada o niebie, do którego wznieśli się balonem Francuzi. Naruszewicz stosuje peryfrazy, przenośnie i porównania (ludzie na ziemi wyglądają jak robaczki, Wisła jest zaledwie strumykiem). Wiersz jest przykładem liryki pośredniej, choć w niektórych fragmentach mamy do czynienia z liryką zwrotu do adresata:
„Wszystko zwyciężysz, łódko szlachetna, Na ciosy przeciwne twarda”
- to nawiązanie do ojczyzny, Polski, przeżywającej kłopoty i walczącej o utrzymanie niepodległości. Podmiot liryczny w wierszu jest pośredni.

Utwór stanowi pochwałę rozumu ludzkiego i jego zdolności. Poeta rysuje obraz niedostępnego, do niedawna, dla ludzi obszaru - czyli nieba, odwołując się do starożytnych symboli - Boga Jowisza czy Ikara - człowieka, który marzył o lataniu. Teraz  niebo i przestworza są coraz bliżej, bo przy pomocy balonu można wznieść się do góry. Ludzie zawdzięczają to potędze swojego rozumu, podobnie jak inne wielkie wynalazki, z których dumni są oświeceniowi twórcy. Człowiek ujarzmia naturę, budując statki, by pływać po morzach czy używając prochu do wysadzania skał.

Wiek XVIII, czyli oświecenie, to okres realizowania marzeń, tryumf nauki i rozumu, kiedy udaje się dokonać rzeczy do niedawna jeszcze nieosiągalnych i nierealnych. Oświecenie jest również epoką, kiedy głos mają filozofowie i to ich warto słuchać. Tłum ludzi, obserwujących przełomowy lot balonem, dostrzega tylko igrzyska, niezwykłą zabawę, ale mędrzec wie, że nastąpił przełom. Dzięki nauce ludzie stają się równi - to symboliczna myśl, wyrażona poprzez pokazanie osób, które zostały na ziemi - wszyscy zmienili się w „drobne robaczków plemię”, niezależnie od tego, czy ciężko pracują, czy należą do szlachetnie urodzonych.

W ostatniej części utworu zostaje wyrażona nadzieja, że rozum i rozsądek pozwoli podźwignąć się z upadku Polsce. Ojczyzna porównana jest do łódki, która choć miotana burzami i kryzysami, z wszystkim zdoła sobie poradzić i okryje się jeszcze większą chwałą niż powietrzny statek braci Blanchard.