Świat rzeczywisty i świat fantastyczny - „Balladyna” Juliusza Słowackiego

W utworze Juliusza Słowackiego pod tytułem „Balladyna” współistnieją ze sobą dwa światy – świat fikcyjny, choć rzeczywisty dla bohaterów tragedii, oraz fantastyczny. Przedstawicielami tego pierwszego są między innymi Balladyna, Alina, Kirkor, Kostryn, Pustelnik. Reprezentanci tego drugiego to Goplana, Skierka oraz Chochlik. Obie sfery egzystują obok siebie, przenikają się nawzajem oraz  przede wszystkim wiedzą i akceptują swoje obustronne istnieje. Granice między obiema rzeczywistościami są niezbyt wyraźne, raczej zatarte. Magia nikogo nie zaskakuje, jest po prostu dostrzegalną częścią codzienności dla wszystkich występujących w tragedii bohaterów.

W akcie pierwszym poznajemy świat fantastyczny. Widzimy postacie Chochlika i Skierka – przebywających na służbie u Goplany duszków. W tym momencie zawiązuje się akcja, której skutkiem będą późniejsze wydarzenia. Goplana to wodna nimfa mieszkająca w jeziorze Gopło. Zwiewna, jak mówi Słowacki w przedmowie – „powietrzna”, wróżka włada naturą, posiada magiczne moce. Pomimo to poddaje się ludzkim uczuciom takim jak miłość. Kocha wieśniaka, Grabca, który z kolei zakochany jest w Balladynie. Goplana nakazuje zatem Skierce i Chochlikowi, aby uniemożliwili spotkanie córki wdowy i Grabca, a przy okazji sprowadzili do domu Balladyny bogatego rycerza – Kirkora.

Jedna decyzja Goplany doprowadza do wielu nieoczekiwanych brutalnych zdarzeń. Nimfa stara się naprawić swój błąd. Nawiedza Balladynę jako widmo zabitej siostry Aliny, jednak dziewczyna nie pokazuje po sobie skruchy, nie chce wskrzeszenia zmarłej, bo możliwość  uzyskania bogatego męża zniknęłaby wtedy bezpowrotnie. Goplana jest zdenerwowana obojętnością dziewczyny. Mówi o karze, która zostanie jej wymierzona przez naturę: „Idź... weź ten dzbanek... ja ciebie nie zgubię./ Ale natura zbrodnią pogwałcona/ Mścić się będzie – idź do chaty”.

Świat fantastyczny silnie ingeruje w świat rzeczywisty: Goplana zamienia Grabca w wierzbę, która jako jedyny świadek zbrodni może wyszeptać prawdę, Chochlik wodzi po manowcach wieśniaka, śpiewa pieśń wyrzutów sumienia na uczcie u Balladyny, Skierka wyłamuje belkę w moście, dzięki czemu w progi chaty wdowy zachodzi Kirkor. Postacie ze świata fantastycznego często oglądamy w otoczeniu natury. Jest to metaforyczny świat głęboko skrywanych uczuć. Wszyscy bohaterowie nierealni są wynikiem postrzegania świata w sposób romantyczny przez autora tragedii. Widzimy tutaj silny kontakt z przyrodą, wiarę w to, że nawet drzewo może posiadać duszę. Ta właśnie natura jest nie tylko obserwatorem, ale i aktywnym uczestnikiem zachodzących zdarzeń. 

Wiara w moc natury, siły nadprzyrodzone, postrzeganie świata nie takim, jakim jest – surowym, realistycznym – ale przepełnionym uczuciami. Co ciekawe, jedynie w przypadku postaci fantastycznych jest mowa o jakichkolwiek skłonnościach do uczuć. Ludzie zwykle podążają za pragnieniami, które są wywołane niskimi pobudkami. Mowa tu o Balladynie, która bez względu na cenę traci człowieczeństwo dla zaspokojenia swojej żądzy władzy.

Z kolei świat rzeczywisty jest światem ludzi twardo stąpających po ziemi. Człowiek to maszyna nastawiona na zdobywanie tego, czego akurat pragnie. Tutaj uczucia schodzą na dalszy plan. Realność zmusza do dokonywania wyborów i nieraz podążania brutalną drogą. Wybory są tym trudniejsze, im większa jest szansa zdobycia czegoś cennego. Władza kusi – nie tylko Balladynę, ale i Kostryna, a także Kirkora. Ten sam cel kilku osób sprawia, że dochodzi do walki. Wygrywa najsilniejszy psychicznie. Balladyna zdobywa tron, bo na drodze do niego straciła człowieczeństwo. Wiedziała, że nie ma już drogi powrotnej. Nie mogła się wycofać, musiała działać.

W „Balladynie” Słowackiego widzimy ścisłą syntezę dwóch z pozoru odległych od siebie światów. Oba one mogą współistnieć. Świat uczuć i natury przedstawiany przez Goplanę, Skierka i Chochlika odchodzi w zapomnienie, chociaż nie powinno tak być. Pozostaje ten surowy świat władzy, walki, która psychicznie wykańcza, zabija.