Zofia Nałkowska „Medaliony” - problematyka zbioru opowiadań

Osiem niewielkich opowiadań Zofii Nałkowskiej zatytułowanych „Medaliony”, porusza niezwykle trudną tematykę przeżyć wojennych, obozowych. Zbiorek ten jest jednym z najwcześniejszych i najbardziej wyczerpujących zapisów okrucieństw i zbrodni II wojny światowej.

Problematykę „Medalionów” stanowi zobrazowanie okropności wojny, przede wszystkim skoncentrowane na ich wyniszczającym ludzką psychikę charakterze. Właśnie na tę sferę kładzie autorka nacisk, opisując wszystkie te wydarzenia w sposób – paradoksalnie – bardzo obiektywny, chłodny i trzeźwy. Nie ma w „Medalionach” miejsca na rozpacz, jak gdyby wszystkie ludzkie uczucia zostały już w człowieku wypalone i strawione ogniem wojny. Taki charakter opowiadań dodatkowo wzmaga ich wymowę; ich reportażowy tok dokładnie obrazuje okropności, przez które musieli przejść niewinni ludzie, zostając przez nie nieodwracalnie okaleczeni psychicznie.

„Medaliony” są opisem wydarzeń wojennych, lecz poza wymiarem obrazowania rzeczywistości, posiadają także inną sferę, która wydaje się znacznie bardziej interesująca. Sferą tą jest ludzka psychika oraz jej wykoślawienia spowodowane przez wojenne przeżycia.

Głównym motywem w zbiorze jest próba uświadomienia czytelnikowi faktu, iż każdy człowiek zdolny jest w głębi duszy do czynów zbrodniczych. Opowiadania Nałkowskiej ewokują refleksję nad obecnymi w istocie ludzkiej pokładami zła, które mogą zostać uwolnione pod wpływem odpowiednich warunków. W każdym z nas obecny jest instynkt przetrwania, który w sytuacji granicznej może popchnąć nas do czynów nikczemnych, które dotychczas wydawałyby się nam godne potępienia. Rzeczywistość wojenna poraża i paraliżuje zdolność do wykrzesania z siebie ludzkich odruchów, zmieniając ludzi na podobieństwo zwierząt, których jedynym priorytetem jest przetrwanie.

Nałkowska obrazuje cenę, jaką niejednokrotnie przychodzi człowiekowi za nie zapłacić – często jest nią utrata człowieczeństwa. Nie możemy jednak oceniać i wartościować tego postępowania, ponieważ odniesienie do niego zwykłych norm moralnych i etycznych zwyczajnie nie jest możliwe.