Jarosław Iwaszkiewicz „Panny z Wilka” - „Panny z Wilka” jako polemika z „W poszukiwaniu straconego czasu” Prousta

Marcel Proust jest uznawany za jednego z najwybitniejszych twórców w historii literatury. Jego dzieło „W poszukiwaniu straconego czasu” znajduje się w kanonie najwspanialszych utworów wszech czasów. Francuski autor zawarł w swojej powieści wiele ważkich refleksji na temat przeszłości.

Bohaterem i narratorem tego utworu jest francuski młodzieniec. Pewnego dnia smak ciastka umoczonego w herbacie przypomina mu dzieciństwo, budząc wspomnienia tego okresu. Jak pisał Georges Poulet (belgijski historyk literatury): „Powieść Proustowska zaczyna się w miejscu niewyobrażalnie najmniejszym, o pojemności filiżanki herbaty. Po to, by przeobrazić je w obszar zdolny pomieścić miasta, kościoły, ogrody, sąsiadujące z nimi pola”. W swoim dziele Marcel Proust pyta o to, czym są wspomnienia, jak funkcjonuje ludzka pamięć. Dokonuje nawet swoistej apoteozy przeszłości, twierdząc że to ona określa człowieka i jest źródłem zbawienia. Poszukiwanie utraconego czasu, to czynność, która przez ponowne „przeżywanie” minionych zdarzeń pozwala uciec człowiekowi od widma śmierci.

W „Pannach z Wilka” autorstwa Jarosława Iwaszkiewicza spotykamy się z innym przedstawieniem motywu przeszłości. Wiktor Ruben w czasie próby ucieczki w świat swoich wspomnień i ponownego przywoływania ich do życia, przekonuje się, że powrót do minionych wydarzeń nie jest możliwy. W tym utworze to czas teraźniejszy jest fundamentalny. Wspomnienia są implikowane przez obecne stany. Bohater powraca w przeszłość, ponieważ jest zmęczony życiem i pogrążony w smutku z powodu straty przyjaciela. W opowiadaniu polskiego autora to aktualne decyzje wpływają na los postaci, z minionych lat pozostają tylko wspomnienia, doświadczenia. Stąd właśnie w dziele Iwaszkiewicza położony został silny nacisk na chwilę obecną. Przeszłość nie pozostaje bez znaczenia, bo to ona ma wpływ na późniejsze losy, ale przyszłość budowana jest przez bieżące decyzje.

Polemika z Marcelem Proustem i jego dziełem „W poszukiwaniu straconego czasu” opiera się przede wszystkim na odmiennym przedstawieniu motywu przeszłości. Można pomyśleć, że Wiktor Ruben kieruje się wytycznymi francuskiego pisarza, przykładając tak wielką wiarę do czasu minionego, ale doświadczenia, które stały się jego udziałem po powrocie do Wilka, pokazują, że wspomnień nie da się przenieść na płaszczyznę życia realnego. Jarosławowi Iwaszkiewiczowi bliżej niż do poglądów Marcela Prousta jest do zdania wypowiedzianego przez Heraklita z Efezu: „Panta rhei” – wszystko płynie, a co za tym idzie – „Nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki”.