Rafał Wojaczek - biografia, życiorys

Ze względu na krótkie oraz niezwykle burzliwe życie, kreujące jego legendę oraz twórczość przesyconą turpizmem i mroczną estetyką, Wojaczek bywa zaliczany do tzw. polskich poetów przeklętych. Czasem nazywa się go także polskim Rimbaudem znad Odry. Poezja Wojaczka wznosi się bowiem na fundamencie, którego składnikami są – z jednej strony – podniosła tematyka, sakralne symbole, barokowe metafory, z drugiej zaś – wyuzdana cielesność, wulgaryzmy, fizjologia, wszechobecna śmierć oraz patologia stanów psychicznych z rozdwojeniem jaźni na czele.

Wojaczek przychodzi na świat w Mikołowie jako drugi syn Edwarda i Elżbiety Wojaczków. Tam też uczęszcza do Szkoły Podstawowej nr 1. We wczesnej młodości fascynuje go fotografia oraz żeglarstwo. Jako 14-latek robi podczas wakacji kurs żeglarski na Jeziorze Goczałkowickim, potem także patent sternika na Mazurach. Obdarzony jest fenomenalną pamięcią pozwalającą mu na cytowanie z pamięci obszernych fragmentów prozy. Wcześnie próbuje dokonywać także przekładów literatury obcej na język polski.

Niestety olbrzymi talent Wojaczka i specyficzna wrażliwość idzie w parze z równie nietuzinkowym charakterem. Niesamowita wiedza ucznia, skłonność do otwartego bronienia swoich racji jest źródłem nieporozumień pomiędzy nim a nieprzygotowanymi do pracy z wybitnym uczniem nauczycielami. Za namową ojca zmienia mikołowską szkołę na katowicki ogólniak (wrzesień 1961). W tym okresie rodzice chłopaka podejmują decyzję o rozstaniu, co z pewnością nie pozostało bez wpływu na Rafała. Szybko ujawnia się choroba alkoholowa poety. Już jako 17-latek zostaje zarejestrowany w Poradni Antyalkoholowej. W kwietniu tego samego roku ma miejsce pierwsza nieudana próba samobójcza Wojaczka. Po ekscesie z odkręconym gazem oraz przeciętymi przegubami rąk rodzina decyduje się na wysłanie chłopaka do Kędzierzyna Koźla, gdzie mieszka jego ojciec. Rok później, po drugiej nieudanej próbie odebrania sobie życia poeta zdaje maturę w Liceum Ogólnokształcącym dla Pracujących i dostaje się na polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Wydawać by się mogło, że teraz nowe środowisko i nowe możliwości wpłyną pozytywnie na świeżo upieczonego studenta. Nic bardziej mylnego. Niepowodzenie związane z łaciną (brak zaliczenia spowodowany nieobecnościami na zajęciach) powoduje, iż już po pierwszym semestrze nauki Wojaczek rezygnuje ze studiów. Prawdopodobnie również podejrzenie rozwijającej się choroby psychicznej skłoniło poetę właśnie do takiej decyzji. Po krótkim epizodzie krakowskim przenosi się do Wrocławia, gdzie mieszka jego starszy brat. Nieporozumienia między rodzeństwem powodują, że Rafał decyduje się na usamodzielnienie, jednak jedynym jego stałym zajęciem jest kilkumiesięczna posada dyspozytora w MPO. Potem utrzymuje się dzięki stypendiom oraz wsparciu bliskich. W maju 1965 r. trafia z wydanym wcześniej skierowaniem do Kliniki Psychiatrycznej, gdzie lekarze potwierdzają rozwijającą się schizofrenię. To właśnie tu, na oddziale poznaje swoją przyszłą żonę – pielęgniarkę Hannę Janas – z którą żeni się w styczniu 1966 r. Mimo że na świat przychodzi córka poety, Dagmara, sam związek po kilkunastu miesiącach rozpada się.

Na 1965 r. przypada także debiut Wojaczka w „Poezji”. Cztery lata później wydaje swój pierwszy tom „Sezon”, dedykowany kolejnej kobiecie jego życia, Teresie Ziomber. Wcześniejsze ukazanie się tomu uniemożliwiła z jednej strony cenzura, z drugiej – specyficzny proces tworzenia, niektóre z utworów poety mają po kilkadziesiąt wersji. W międzyczasie pogłębia się choroba alkoholowa, a pijackie burdy powodują, iż w 1967 r. poeta zostaje skazany za zakłócanie porządku publicznego na dwa miesiące więzienia. W 1970 r. ukazuje się drugi, ostatni opublikowany za życia, tom – „Inna bajka”. Krótko przed ostatnią, tym razem udaną próbą samobójczą, Wojaczek zdaje się przeżywać przysłowiową „prawdziwą miłość”. Jednak nawet chwilowy spokój zaznany u boku aktorki, Elżbiety Fediuk nie jest w stanie ochronić go przed samozagładą. W nocy z 10 na 11 maja 1971 r. Rafał Wojaczek umiera po przedawkowaniu dużej ilości lekarstw, głównie valium.

Pośmiertnie, w 1972 r., ukazują się dwa wcześniej przygotowane do druku przez poetę tomy, są nimi: „Nieskończona krucjata” oraz „Którego nie było”. W 1976 r. ukazuje się ponadto wydanie zbiorowe dzieł Wojaczka, uzupełnione m.in. o fragmenty powstającego w czasie pobytu w klinice dziennika oraz nieukończony poemat prozą pt: „Sanatorium”. Ponadto w 1977 r. ukazuje się zbiór „Dla M.”, a w 1999 r. kolejny tom – „Reszta krwi” – zawierający utwory dotąd niepublikowane.

W rodzinnym domu poety znajduje się obecnie Instytut Mikołowski, z którego inicjatywy rokrocznie przeprowadzany jest Konkurs Jednego Wiersza im. Rafała Wojaczka. Na podstawie biografii artysty w 1999 r. powstał film w reżyserii Lecha Majewskiego, gdzie w główną rolę wcielił się młody śląski poeta, Krzysztof Siwczyk.

Grób poety znajduje się na cmentarzu Świętego Wawrzyńca we Wrocławiu. W 2000 r. w tej samej mogile złożono zwłoki młodszego brata, znanego aktora – Andrzeja Wojaczka.