Humanizm i klasycyzm w poezji Staffa

Humanizm jest prądem kulturowym, charakterystycznym zwłaszcza dla epoki renesansu, który stawia w centrum swoich zainteresowań człowieka. Podobnie dzieje się również w poezji Leopolda Staffa, która w dużej mierze poświęcona jest kontemplacji istoty ludzkiej jako najdoskonalszego dzieła Boga obdarzonego wielkim potencjałem twórczym i moralnym. Staffowski humanizm przybierał rozmaite formy na kolejnych etapach rozwoju twórczego poety, prezentując różne rodzaje postrzegania ludzkiej godności.

Debiutanckie „Sny o potędze” to owoce fascynacji Staffa filozofią Fryderyka Nietzschego, szczególnie zaś koncepcją potężnego, obdarzonego nieskończonym potencjałem twórczym nadczłowieka. Zamieszczone w tym zbiorze utwory prezentują postaci panujące nad powierzonym im światem, potrafiące modelować go zależnie od swoich potrzeb i przystosowywać do własnej wielkości. Urastają do godności najdoskonalszych artystów – jak w wierszach „Kowal” czy „Rzeźbiarz” – zaś w wierszu „Ja – wyśniony” podmiot liryczny stawia samego siebie na miejscu „starych bogów”. Wybitna jednostka jest tutaj źródłem ładu i moralności, kreatorem nowego, lepszego świata.

Apogeum humanizmu w twórczości tego artysty przynosi zbiór „Gałąź kwitnąca”, szczególnie zaś najbardziej znany utwór z tego tomu – „Przedśpiew”. Jego oś stanowi maksyma starożytnego komediopisarza: „Jestem człowiekiem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”, która w wierszu komentuje przeplatanie się pozytywnych i negatywnych doświadczeń życiowych, wspólnie składających się na ludzką egzystencję, wzajemnie dopełniających się i niezbędnych. Podmiot liryczny sławi tutaj życie we wszelkich przejawach zaznaczając jednocześnie, że każda z dróg prowadzi do stoickiego, umiarkowanego szczęścia, jeśli towarzyszy jej nieodłączna od ludzkiej istoty godność.

Wymienione powyżej zbiory nawiązują również często do antyku, zarówno tematycznie, jak i formalnie, nabierając tym samym cech klasycyzmu, który okazał się prądem niezwykle istotnym dla całej poezji Staffa. Bezpośrednie odwołanie do starożytnych mistrzów odnajdujemy również w wierszu „Ars poetica” z tomu „Barwa miodu”, gdzie poeta dał wyraz umiłowaniu prostoty i przejrzystości, które były jednymi z głównych założeń poezji klasycznej. Pośrednio taką deklaracją jest właściwie cała twórczość tego poety, uformowana z niezwykłym kunsztem, dbałością o detale i umiejętnym kreowaniem umiarkowanego, stoickiego piękna świata przedstawionego. Z dzisiejszej perspektywy możemy również uznać za przejaw klasycyzmu zamiłowanie do formy sonetu, która – pomimo rozmaitych eksperymentów – powracała we wszystkich zbiorach Staffa.