Antoni Malczewski „Maria” - streszczenie skrótowe

Pieśń I

I - III
Utwór rozpoczyna się apostrofą do kozaka pędzącego stepem. Być może zmierza on do swej ukochanej, gdyż na jego twarzy maluje się wielki zapał. Dalej narrator opisuje pejzaże Ukrainy – rozległe pola, kurhany, głębokie jary i pełne kwiatów łąki. Ten wspaniały krajobraz przemierza kozak, którego w tym terenie nikt nie jest w stanie dogonić.

IV
Następnie pojawia się opis starego zamku, w którym zaszły wielkie zmiany. Wojewoda i jego syn – Wacław – rozmawiali ze sobą. Wcześniej żyli w wielkiej niezgodzie, jednak teraz wszystkie niesnaski przeminęły. Teraz budynek jaśnieje wspaniałością.

V
W zamku odbywało się wspaniałe przyjęcie. Suto zastawione stoły lśniły srebrem i złotem. Atmosfera była tak dobra, że nawet portrety przodków zdawały uśmiechać się do balujących.

VI
Radosny nastrój powoli się załamuje. Noc zapowiada swe złowrogie rządy, a ich heroldem jest siedzący w wieży puszczyk, który wydaje grobowe nawoływania. Wojewoda wyjrzał przez okno i obejrzał przygotowane do wyprawy oddziały zbrojne. Pojawia się opis codziennego piękna świata, przeznaczonego dla wyruszających w bitwę.

VII - VIII
Oddziały wyruszają z zamku. Wymarsz jest piękny, rycerze cieszą się, być może, ostatnimi chwilami życia. Na czele kolumny znajduje się wspaniały młody rycerz. Armia znika gdzieś za horyzontem, a narrator zachwyca się pięknem stepowej przyrody.

IX - XI
Gdzieś pod lipami przesiaduje miecznik. Jest już starym człowiekiem i niewiele zostało po jego dawnej chwale, której oznakami były jasne barwy, noszone w służbie ojczyźnie. Teraz nosi czarny żupan, kontrastujący z siwizną jego głowy. Wraz z nim przesiaduje młoda kobieta, o bardzo zastanawiającej urodzie. Ma czarne oczy, spuszczone, zamglone spojrzenie oraz żałobne szaty. Następuje głęboki i liryczny opis uczuć dzielonych przez tę dwójkę.

XII
Okazuje się, że dziewczyna jest córką sędziwego Miecznika. Kobieta odzywa się do niego i pyta, w jaki sposób mogłaby przywrócić uśmiech na jego twarz. Starzec odpowiedział jej, że wolałby być niewolnikiem u Turków niż oglądać jej gasnące oblicze. Okazuje się, że dziewczyna tęskni do ukochanego. Jej ojciec uważał go za dobrego człowieka, ale był bardzo zaniepokojony pychą przejawianą przez ojca młodzieńca, który pragnie doprowadzić do zerwania ślubów między zakochanymi.

XIII - XV
Pędzący kozak wjechał do wsi. Stanął przed Miecznikiem i doręczył mu list. Okazało się, że pismo pochodzi od grafa Wacława. Wiadomość ta wywołała wielkie podniecenie u Marii, której lica zajął płomień. Wojewoda napisał, iż można już puścić w niepamięć dawne urazy i wyraził szacunek dla swojej przyszłej synowej. Jego syn musi natomiast udowodnić, że jest gotów do małżeństwa, dlatego został wysłany na wyprawę wojenną przeciw Tatarom. W tym samym czasie do wioski zbliżyły się zbrojne oddziały, a Maria wypatrzyła swego ukochanego – Wacława. Kobieta rzuca się w jego ramiona i wydaje się być szczęśliwą. Mężczyzna opisany został jako ktoś szczególnej urody, a jego blask zapowiadał dla pary wspaniałą przyszłość.

XVI - XVIII
Miecznika także ogarnęło szczęście, czego dowodem były jego łzy. Aby uczcić przybycie Wacława, postanowił on wydać skromną ucztę. Dodatkowo podjął decyzję, że on także wyruszy na wojnę. Marię nękają złe przeczucia, obawia się, iż jej ukochany nie powróci z wyprawy. Zapewnia go o swojej miłości, sama też otrzymuje potwierdzenie uczucia. Pierwsza część utworu kończy się w momencie, gdy Wacław i Miecznik wyruszają na wyprawę przeciw Tatarom, a Maria, spowita tęsknotą, zostaje w domu ojca.

Pieśń II

I
Pojawia się postać Pacholęcia, które roztacza pochmurną wizję krajobrazu mówiąc, że ziemia kryje tylko mogiły. Jego życie przepełnione jest płaczem i smutkiem, a w swojej wędrówce szuka właśnie „ucieczki od Rozpaczy”.

II
Pacholę zatrzymało się pod płotem, a do wioski nadciągał orszak wielokolorwych Masek. Ich wędrówka ubarwiona była wesołymi pieśniami, nawiązującymi do zapustów. Następnie zaintonowały szczególnie złowrogą pieśń o następującym refrenie: „Bo na tym świecie Śmierć wszystko zmiecie,/ Robak się lęgnie i w bujnym kwiecie”. Po jej odśpiewaniu weszły do domu Miecznika.

III –VII
W tym czasie ojciec Marii był na wyprawie przeciw Tatarom. Jego serce rozpierała radość, a on sam zagrzewał współtowarzyszy do walki. Czas żołnierzy mija na planowaniu starcia z wrogiem, by odbyło się ono z jak najmniejszymi stratami. Jednak Wacława nawiedzają złe przeczucia, nabiera przekonania, że „trumnę zdobędzie”. Inni rycerze nie zważali na smutek dowódcy, ale przemierzali drogę, gotowi, by runąć na przeciwnika i zrównać go z ziemią.

VIII – XII
Wojsko, podczas wędrówki, dostrzegło, że Tatarzy łupią jakąś wioskę. Rycerze nie zastanawiali się długo i uderzyli na wroga. Udało im się oswobodzić bezbronnych mieszkańców, ale ostrzeżony Chan zebrał jeszcze większą armię, gotową uderzyć na Polaków. Odbywa się wielka bitwa, w której rycerze Wacława wykazują się wielkim męstwem. Sytuacja staje się jednak beznadziejna, gdyż przeciwników wciąż przybywa. Sam Wacław mierzył się z niezliczoną ilością Tatarów, którzy poznali w nim wodza i za wszelką cenę chcieli go uśmiercić. Z odsieczą przybył mu oddział Miecznika (wcześniej armia została podzielona na dwie części, by odnaleźć przeciwnika). Ojciec Marii stanął do walki u boku swego przyszłego zięcia i razem bezlitośnie cięli przeciwników.

XIII - XIV
Zwycięzcy odpoczywali na wzgórku mieszczącym się u brzegu lasu. Opromieniony chwałą Miecznik przywołał do siebie Wacława i mianował go swoim synem. Młodzieniec nie miał jednak wiele czasu, by świętować triumf, gdyż śpieszno było mu do przyszłej żony. Wsiadł więc na koń i ruszył w stronę wioski. Targały nim sprzeczne uczucia – z jednej strony był szczęśliwy na skutek zwycięstwa, z drugiej – bardzo martwił się o Marię.

XV
Wacław dotarł do celu i zastukał w drzwi chatki. Odpowiedziało mu milczenie, ale był przekonany, że wszyscy pogrążeni są we śnie. Zaczął nerwowo przechadzać się dookoła domu, spoglądał także na będący w pełni księżyc. W końcu dostrzegł otwarte okno, przez które dostał się do środka.

XVI - XVIII
Kiedy wszedł do pokoju, zobaczył leżącą Marię. Okazało się, że jej ciało nie zostało uciszone przez sen, ale – przez śmierć. Wacław wpadł w panikę, nie wiedział, co może zrobić, by pomóc ukochanej. Począł krzyczeć: „wody, wody”, gdyż myślał, iż ocuci ona kobietę. Wtedy jego oczom ukazało się Pacholę, które odkryło prawdę. To Maski utopiły Marię w stawie. Wacława ogarnęły rozpacz i nienawiść do wszystkich ludzi. Postanowił więc, że odnajdzie zemstę za stratę, którą poniósł.

XIX
Wacław, wraz z Pacholęciem, wniósł ciało Marii do komnaty. Tam przygotował dla niej ostatnie posłanie, przyjrzał się jej licom i postanowił wyruszyć w dalszą drogę, najprawdopodobniej w celu zemsty na ojcu.

XX
W ostatniej strofie utworu poznajemy dalszy los Miecznika, który strawiony przez smutek, skonał na cmentarzu, gdzie były dwie najbliższe jego sercu mogiły – żony i córki – Marii.