Symbolika w „Ludziach bezdomnych” Stefana Żeromskiego - jej rola i znaczenie

„Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego to powieść, w której często można natknąć się na symbole. Te formy przedstawiania pewnych rzeczy i zjawisk były bardzo popularne w dobie modernizmu. Spróbuję teraz przedstawić ich rolę i znaczenie w tym utworze.

Już na początku naszej lektury, wraz z bohaterem oglądamy dwa dzieła sztuki, o silnie symbolicznej wymowie. „Wenus z Milo” odwołuje się do witalności, piękna, radości życia. Natomiast „Ubogi rybak”, namalowany przez de Chavannes’a, jest zupełnym kontrastem do rzeźby. Przedstawia ciemną stronę życia - krzywdę i niesprawiedliwość, które dotyka wielu ludzi. Zestawienie to ukazuje jak bardzo różni się życie jednych ludzi, od życia innych. Ma na celu obudzić wrażliwość czytelnika, na którą jeszcze mocniej mają oddziaływać realne dzieła sztuki, jakie każdy może zobaczyć własnymi oczyma.

Tomasz Judym porównuje postać Karbowskiego (amanta, karciarza) do kwiatu tuberozy. W tym kontekście roślina staje się symbolem bezużytecznego piękna, próżności. Odzwierciedla to brak ambicji tego bohatera epizodycznego do czynienia dobra. Judym mówi, że więcej pożytku jest ze zboża, tymotejki czy koniczyny, które mogą przydać się chociażby rolnikom.

Kiedy doktor odwiedza swoją pacjentkę - panią Daszkowską, kobietę dzielną i bardzo dobrą, słyszy wrzask pawia. Odgłos ten, przenikliwy i niesiony przez echo, przeraża Tomasza Judyma. Jadąc furmanką w drodze powrotnej, ponownie słyszy krzyk ptaka. Jest to symbol śmierci, od której nie da się uciec, dosięgającej każdego.

Kulminacyjnym symbolem zawartym w „Ludziach bezdomnych” jest pojawiająca się w zakończeniu rozdarta sosna. Oznacza ona zarówno rozłączenie Tomasza z Joasią, jak i stan wewnętrzny głównego bohatera. Przedstawia jego brak spójności wewnętrznej, rozdzielenie się pomiędzy planami, a chęcią bycia z ukochaną. Tak jak żywicą krwawi pień drzewa, tak krwawi jego dusza, która nie wie co czynić, by znaleźć szczęście.

Symbolem w końcu jest także to, co otacza swoją klamrą wszystkie wydarzenia - tytuł książki. Odnosi się on nie tylko do dosłownie rozumianej bezdomności, ale także do metaforycznej - związanej z brakiem zrozumienia wśród ludzi, brakiem własnego miejsca w świecie, odrzuceniem przez innych.

Te wszystkie symbole zawarte w „Ludziach bezdomnych” otwierają nam oczy na szersze rozumienie powieści. Nie chodzi tylko o to, aby odczytywać ją jako opis losów Tomasza Judyma, ale też dostrzec jej uniwersalizm i szerokie znaczenie. Odwołuje się ona  do wielu postaw życiowych, dylematów przed którymi stają bohaterowie, tak bardzo aktualnych nawet w teraźniejszym świecie. Symbolika utworu pozwala także lepiej poznać świat przestrzenią zmysłów i intuicji, lepiej go czuć.