Zofia Nałkowska „Granica” - „Granica” jako powieść filozoficzna. Opracowanie

„Granica” jest wielowarstwową i wieloaspektową powieścią. Z tego też względu można ją odczytywać na różne sposoby. Jednym z nich jest rozważanie utworu jako powieści filozoficznej.

Filozoficzna interpretacja tytułu „Granica” bierze się przede wszystkim z analizy rozmowy Karola Wąbrowskiego z księdzem Czerlonem. Karol mówi o wartości ludzkiego umysłu. Uważa, że rozwój nauki ma decydujący wpływ na postęp cywilizacji. Ludzki rozum według niego to coś, czemu można zaufać całkowicie, jeśli chodzi o naturę człowieka. Tłumaczy mu: „Uwierz mi, że granice ludzkiego zrozumienia są ruchome, że świat w istocie swojej jest widzialny, że człowiek… Chciałem powiedzieć, że świadomość człowieka jest najwyższą instancją”. Według Karola człowiek jest zdolny do poznania wszystkiego.

Ksiądz natomiast poznanie świata przypisuje Bogu. Według niego tylko On jest w stanie pojąć ludzką naturę, człowiek jest wobec niej bezradny. Przekonuje Karola: „Nie czyny nasze mówią, czym jesteśmy. Nie można człowieka sądzić z czynów. Ważny jest niepokój towarzyszący uczynkom naszym. I cierpienie. I strach”. Rozmowa Karola z księdzem ma zdecydowanie wymiar filozoficzny. Zastanawiają się oni nad tym, gdzie leży granica poznania świata przez człowieka. Wzajemne przedstawianie argumentów, brak odpowiedzi na postawione, elementarne dla zrozumienia ludzkiej egzystencji, pytanie nadają rozmowie charakter filozoficzny.

Po przeczytaniu powieści samemu można rozmyślać na bardzo różne tematy – między innymi o kwestii bycia czy istnienia człowieka. Czy człowiek jest zdolny do życia w skrajnych warunkach? Czy człowiek skazany jest na biedę tylko ze względu na swoje urodzenie? Dlaczego tak się dzieje, że mając swoje zasady i przekonania, rezygnujemy z nich tak łatwo?  Jak daleko można posunąć się w walce o bogactwo, osobiste korzyści, prestiż?

Te i inne pytania postawiła Nałkowska przed czytelnikiem celowo. Dzięki nim nie poprzestajemy na odłożeniu książki, ale zastanawiamy się nad istotą i sensem życia ludzkiego.