Twórczość Marka Hłaski - najważniejsze tematy poruszane w dziełach autora

Marek Hłasko to jeden z najciekawszych pisarzy w okresie powojennej Polski. Nie tylko z powodu niezwykłego życiorysu – nie miał wyższego wykształcenia, był utalentowanym samoukiem, pracował jako robotnik i kierowca – ale także ze względu na bardzo wczesny debiut – swoje pierwsze opowiadanie pt.: „Baza Sokołowska” napisał, kiedy miał zaledwie siedemnaście lat. Również tematyka jego utworów oraz zdecydowane wejście w literackie środowisko zwracają uwagę i fascynują.

Hłasko idealnie wpisał się w okres zmian przypadających na 1956 rok. Doszło wtedy do pierwszego przesilenia na szczytach władzy – Bolesława Bieruta, twórcę i ojca epoki stalinizmu w Polsce, zastąpił Władysław Gomułka, także komunista, ale inaczej widzący związki PRL z ZSRR i kształt polityki wewnętrznej kraju. Przesilenie, nazwane polskim październikiem (od miesiąca objęcia władzy przez Gomułkę), charakteryzowała krótkotrwała odwilż, zachłyśnięcie się zachodnią kulturą i modą oraz głośne debiuty literackie, filmowe czy sceniczne, niemożliwe w czasie wcześniejszej dominacji socrealizmu.

Najważniejszymi tematami utworów Hłaski są: miłość, samotność, odrzucenie, porażka. Już od pierwszych utworów jego bohaterowie to ludzie albo młodzi i niedoświadczeni, albo starzy i zgorzkniali. Zawsze główne postacie są samotne i niezrozumiane przez otoczenie, najczęściej wrogie bądź obojętne. „W literaturze interesowała mnie (…) miłość kobiety do mężczyzny i ich klęska” – napisał Hłasko w swojej biografii, zatytułowanej „Piękni, dwudziestoletni”. Faktycznie, bohaterowie skazani są na porażkę, nie potrafią uchronić swojego uczucia przed nieprzyjaznym światem, bądź ludźmi i przegrywają. Tak dzieje się z bohaterami „Pierwszego kroku w chmurach” czy „Ósmego dnia tygodnia”. Przegranym jest także Kuba, bohater opowiadania „Pętla” – alkoholik, który mimo pomocy kochającej go kobiety nie umie uwolnić się od nałogu i popełnia samobójstwo.

Bardzo nietypowym opowiadaniem, ze względu na optymistyczny finał, jest „Baza Sokołowska”. Hłasko opisuje pracę kierowców warszawskiej bazy transportowej tworzących silny, zgrany zespół, potrafiący stawić czoła najtrudniejszym wyzwaniom. Jednym z wątków jest adaptacja nowego, niedoświadczonego kierowcy Kosewskiego, przezywanego Studentem, do trudnego zawodu i środowiska. Oczywiście po wielu wpadkach Kosewski zostaje pełnoprawnym szoferem, w czym niemała jest rola sekretarza partii, Szymaniaka, dobrego ducha bazy, umiejącego natchnąć załogę do nowych wyzwań i wpłynąć na ludzi, by pomogli „nowemu”. „Baza Sokołowska” była debiutem Hłaski, po latach pisarz przyznał – w swoim stylu – że pomysł i główne wątki ściągnął z powieści rosyjskiego pisarza, Rybakowa, zatytułowanej „Kierowcy”. Debiutancki tekst Hłaski wpisuje się w poetykę socrealizmu, opiewania wysiłków ludzi pracy. Kolejne opowiadania i książki są już całkiem odmienne.

Ważną cechą twórczości młodego pisarza jest umiejętne posługiwanie się mową potoczną, językiem ulicy, co sprawiało, że bohaterowie zachowywali się jak żywi ludzie, a nie postaci z propagandowych plakatów. Dzięki temu również robotnicy zyskali zupełnie nowy wygląd – już nie socrealistycznych herosów, zmagających się z odbudową wyniszczonego wojną kraju, ale zwykłych, przeciętnych śmiertelników, zmęczonych trudnym życiem i ciężką pracą. Często są to ludzie pozbawieni jakichkolwiek marzeń czy uczuć wyższych – jak bohaterowie „Pierwszego kroku w chmurach”, niszczący miłość dziewczyny i Janka, spotykających się na ogródkach działkowych.