Aleksander Kamiński „Kamienie na szaniec” - Artyzm powieści Kamińskiego

Aleksander Kamiński w „Kamieniach na szaniec” opowiada o prawdziwych zdarzeniach i autentycznych postaciach. Stara się jak najwierniej odtworzyć działania polskiej młodzieży w czasie drugiej wojny światowej. A jednak utwór ten nie jest dokumentem historycznym, ale dziełem literackim, o czym świadczą liczne zabiegi artystyczne. O sukcesie czytelniczym książki w dużej mierze zadecydował styl pisarski Kamińskiego. Autor dba o odpowiednie napięcie. Poszczególne akcje harcerzy opisuje w wartkim tempie, budząc ciekawość i emocje u czytelnika. Zdarzenia toczą się szybko, dochodzi do częstych zwrotów akcji, bohaterowie nieustannie narażeni są na niebezpieczeństwo. Pod tym względem utwór przypomina powieść przygodową.

Kamiński wprowadza dwa rodzaje narracji, pierwszo- i trzecioosobową. Czasem mówi o Szarych Szeregach „my”, podkreślając swoją przynależność do tej grupy. Wówczas jest stronniczy, wyraźnie utożsamia się z bohaterami, opowiada jednoznacznie po ich stronie, razem z nimi przeżywa emocje. Wówczas posługuje się też ich językiem, raczej prostym i codziennym. Jednak czasem narrator nabiera dystansu i przedstawia wydarzenia z punktu widzenia obiektywnego obserwatora, posługuje się wówczas trzecią osobą i bardziej wyszukanym, miejscami wręcz patetycznym językiem. Ten trzecioosobowy narrator dodaje od siebie ogólne komentarze i oceny, jakby dystans czasowy pozwalał mu inaczej spojrzeć na pewne wydarzenia. Trzecim narratorem staje się Tadeusz Zawadzki, ponieważ autor cytuje fragmenty jego pamiętników.

Kamiński upraszcza postrzeganie rzeczywistości, ukazując ją jako czarno - białą. Wróg jest jednoznacznie zły, a jednocześnie mądry i przebiegły. Natomiast walka za ojczyznę jest obowiązkiem i zaszczytem. Dylematy moralne dotyczą jednostek, Alek nie może się pogodzić z koniecznością zabijania. Wielokrotnie daje dowody swej odwagi, ale wewnętrznie wzbrania się przed zadawaniem śmierci. Na płaszczyźnie całego utworu, z punktu widzenia narratora takich dylematów nie ma, walka z okupantem jest słuszna, a cel w pełni uświęca działania zbrojne.

Innym zabiegiem artystycznym jest łączenie czasu teraźniejszego i przeszłego.  Narrator przedstawia wypadki minione, ale zdarza się też, że używa czasu teraźniejszego, jakby relacjonował je na żywo. Taki zabieg potęguje napięcie, wciąga czytelnika w świat przedstawiony. Dzięki temu zakończenie wydaje się nieprzewidywalne, jeszcze nieprzesądzone. Tak jest opisana na przykład Akcja pod Arsenałem. Artystyczną kreacją są też sylwetki głównych bohaterów. Autor stara się stworzyć ich żywe portrety, ukazać ich takimi, jacy pozostali w jego pamięci. Posługuje się w tym celu charakterystyką bezpośrednią, opisując cechy poszczególnych postaci oraz pośrednią, ukazując ich przez pryzmat czynów. Charakterystyka ta jest dość obszerna, zawiera dane na temat ich rodzin i środowiska, a także ich wyglądu, specyficznych cech charakteru i zachowania, obejmuje zarówno zalety, jak i słabe strony. Dzięki temu bohaterowie stają się bardziej autentyczni i wiarygodni.